Янка Брыль - Сёння і памяць

*

На вечары Гарэцкага, слухаючы, як N. захапляўся трапнасцю юбіляравых характарыстык, там, дзе нейчая жонка «панурая, худая дылда з чорнымі вусамі, як у мышы», успомніў бедную «дылду» Г. Н., што на трыццатым годзе жахліва закончыла самагубствам — з-за свае непрыгажосці... Прыгадалася таксама, што па законах сатырычнага жанру, чаму мяне калісьці вучыў і той самы N., «прозвішчы, імёны і фізічныя недахопы асмяянню не падлягаюць».

*

Вялікае мноства маладзенькіх дзяўчат у белых халаціках і крыху фанабэрыстых белых шапачках «калупаюцца» ды «слепяцца» каля дарагіх станкоў, з мікраскопамі. «Пасля тэхнічнага вучылішча, забяспечваюцца прапіскай і інтэрнатам». Падумалася: а каб гэта іх зноў рассеяць па родных мясцінах,— колькі б яны нараджалі дзяцей на свежым паветры, у нармальных умовах сям'і!..

Учора, выступаючы на адкрытым партыйным сходзе, старшыня калгаса А. гаварыў:

«Мы дамагліся зліцця вёскі з горадам, з той розніцай, што наша вёска, звыш усіх гарадскіх выгод, захавала свае перавагі. У нас чыстае паветра. Мы не дрыжым над шклянкай малака. У нас цудоўныя, правераныя нявесты... Я не для смеху, таварышы! Яны ў нас не такія, як у горадзе, што праз месяц разводзяцца. Кожную з іх усе ведаюць змалку...»

Тут я ўспомніў тоўстую папку з заявамі тых гарадскіх, «неправераных», што ўжо ў радзільным доме, адразу ж адмаўляліся ад дзяцей... Яўрэйская прыказка: «Калі жэніцца ўдавец з удавою — спаць лажацца ўчацвярых». А такая жоначка — успомніць сваё першае дзіця, нарадзіўшы другое, для мужа яе першае? Гэта — калі за добрага хлопца выйдзе.

*

Прыгадаеш, калі што было напісана, і ажно злосць бярэ: што — ужо таксама пятнаццаць, дваццаць гадоў?!

*

Няўжо і такое павінна праходзіць бясследна?

Таварыш Д., пажылы газетны фотакарэспандэнт, калісьці зняў мяне на нейкім рэдакцыйным заданні і даў адзін здымак мне. Я адкрыў ім свой чатырохтомнік і першы том паслаў гэтаму сціпламу, добраму чалавеку. Ён падзякаваў кароценькім пісьмом і разам з ім прыслаў фотаэцюд, у свой час зроблены, думаецца, для душы. Рэдкія бярозы ў сонцы, з іх ценямі і позне-летняй травой. Таварыш Д. ужо даўнавата памёр. А сонечныя бярозы стаяць за шклом адной з маіх кніжных шафаў. І добра бывае зірнуць на іх, паглядзець...

Як і цяпер, ад раскошных старонак «Ціхай плыні» Гарэцкага.

*

Муж — у вайну сапёр, пасля вайны спартсмен, цяпер у рэанімацыі. Яна ледзь ідзе ад яго, па дарозе расказвае мне пра гэта новае «ўскладненне» ў іх бяздзетнай сям'і: расказвае нібы спакойна, бо як жа інакш?.. І не дахаты яшчэ ідзе, суседка па дому, а да ракі цераз бульвар. Там у гэтую, аж лішне лёгкую, зіму на незамёрзлай ніжэй плаціны рацэ асела, прыжылося каля сотні дзікіх качак. Калісьці бачыў я такое ў Осла, здзіўлены быў, амаль расчулены такім спалучэннем красы прыроды і чалавечай культуры. А тут, у нас, адны ўжо спрабавалі да гэтых качак падсунуцца з дзікасцю браканьерства, а іншыя «сентыментальна» падкормліваюць іх. Вось і яна, мая даўняя знаёмая, усмешліва прыемная, культурная жанчына, не спяшаецца ў самотную ўтульнасць яшчэ ўсё па-зімоваму доўгага вечара, а можа, і ночы бяссонна-даўжэзнай, яна ідзе да сваіх «вутачак». Жыццё павінна мець разумны сэнс.

І муж яе, і яна старэйшыя за мяне толькі на чатыры гады... Прачнуўся вельмі рана, да шасці, адразу чамусьці з думкай, што не за гарамі і мае семдзесят, што трэба спяшацца нешта значнае рабіць. Ды супакоіўся на тым, што ў нашай справе сілаю многа не возьмеш.

*

Што там ні гавораць пра «вечныя тэмы», як ні страшаць такім «адрывам ад сучаснасці», а такое ўсё-такі застаецца. Я — пра сваіх вожыкаў, казлоў, клёнікаў, галубоў, якія зноў вось прыемна бачыць у новым перавыданні, якія чытаюцца, выклікаючы «чувства добрые», нараджэнне гэтых апавяданняў успамінаецца светла і цёпла. Няўжо такое не патрэбна для галоўнага?

*

Нам трэба літаратурная мова. Як у рускіх — «великий, могучий, правдивый и свободный русский язык!» Пішам. Хто адкуль сюды, у цэнтр нашай зямлі, прыйшоў, прынёс сваю мову, мову родных мясцін. Куды і цяпер ён часта вяртаецца, да мовы сваёй, у прозе — па добрым прыкладзе Івана Мележа. Узбагачайма яе, нашу літаратурную мову, голлем, лісцем, кветкамі, пладамі, насеннем мясцовых гаворак, але ж памятайма, дбайма і пра ствол, і пра карэнне вялікага дрэва нашай роднай літаратурнай мовы.

*

З двух братоў Бычкоўскіх Купала зрабіў свайго шляхцюка Быкоўскага. А Бычкоўскія, бацькі гэтых братоў, у канцы мінулага стагоддзя пераехалі на Лагойшчыну з нашага Воўчага Балота, дзе іх прозвішча было проста Бычко, якіх у нас у Міры і навокал нямала.