Янка Брыль - Сёння і памяць

Такому чалавеку, як яна, адзінокая і працавітая, як пчолка, заўсёды ветліва-прыязная, варта было б ведаць, што пра яе думаюць — не адзін я. Штосьці такое мы ёй і напісалі, падарыўшы «Я з вогненнай вёскі...».

... Пасля паўзы, калі чытаў, запісваю: а чаму, уласна кажучы, не даць мне гэта ў «Свае старонкі»? Толькі, можа, каб не яна гэтае месца друкавала?.. [ 67 67 Так і зроблена. ]

*

Як бы я ні ўзброіўся жыццёвым вопытам, якім бы ні стаў падрыхтаваным чытачом, усё роўна са светлай журбой успамінаю сваё маладое чытанне. Скажам, «Братоў Карамазавых». Вясной трыццаць сёмага года, калі я араў, баранаваў і ад яснага рання не мог дачакацца вечара, дакладней кажучы — ночы, каб чытаць далей...

Толькі са шчасцем, пакутліва чыстым шчасцем першай закаханасці чытанне тое і параўнаеш. Нават больш там было, бо іншая закаханасць, бывае, праходзіць, а гэтая — не. Іменна — з першага позірку і назаўсёды.

*

Кожную кнігу трэба пісаць як апошнюю.

А потым яшчэ ўсё жывеш, і тое, што даў намёкам, баючыся, каб не прапала, цяпер хочацца, трэба развіць, даць больш грунтоўна. І вось дылема — або бяры тое, што апублікавана, здымай адтуль, дзе яно стаіць, часамі і доўга такі пастаяла, або паўтарайся і, адштурхнуўшыся ад яго, гавары пра тое самае шырэй, глыбей. Па такому адзінаму праву.

У мінскім Доме літаратара.

Гэты і два наступныя запісы зроблены ў бальніцы. У раздзеле «Свае старонкі» — заўвагі ад рэдакцыі.

Нямецкі літаратуразнавец, выкладчык універсітэта ў Гале. Стажыраваўся ў БДУ імя У. І. Леніна.

Гэты і дзесяць наступных запісаў зроблены ў пасёлку Крынічнае на Міршчыне.

Тут і скрозь далей Міша — брат Я. Брыля Міхаіл (1914-1966) — інжынер-будаўнік і самадзейны мастак.

Запісана ў Мінску.

Зноў у Крынічнае.

А. Chojnowski, «Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939».

Тут і скрозь далей Грыша — паэт Рыгор Семашкевіч (1945-1982), зяць Я. Брыля.

Жукроўскі Войцех (нар. у 1916) — польскі пісьменнік.

Тут і скрозь далей Дзіма — рускі паэт Дзмітрый Кавалёў (1915-1977), сябар Я. Брыля.

Гэты і сем наступных запісаў зроблены ў Карлавых Варах.

Маецца на ўвазе раман У. Саранка «Прыгоды Веслі Джэксана».

«Неба ў агні» — аповесць польскага пісьменніка Яна Парандоўскага (1895-1978).

«Грахі маленства» — выбраныя апавяданні Б. Пруса выйшлі ў перакладзе Я. Брыля ў 1981 г..

Вацлаў Жыдліцкі (нар. у 1931) — чэшскі літаратуразнаўца і перакладчык беларускай літаратуры.

У горадзе Вайдэн Я. Брыль быў у 1940—1941 гг. у нямецкім палоне.

Гаворка пра пахаванне П. М. Машэрава (1918— 1980).

Пацыфікацыя — уціхамірванне, карныя экспедыцыі для падаўлення рэвалюцыйных настрояў.

Гэты і васемнаццаць наступных запісаў зроблены ў Сочы.

Маецца на ўвазе трагічная смерць П. М. Машэрава.

Тут і скрозь далей Ніна — жонка Я. Брыля.

Н. В. Чартова (нар. у 1903) — руская пісьменніца.

Брат Я. Брыля Мікалай (1910—1970) — калгасны брыгадзір.

Запісана ў Гродне.

Гэты і дваццаць два наступных запісы зроблены ў пасёлку Крынічным.

Радкі з санета Л. Міцкевіча «Да Нёмана» і верша Я. Коласа «Нёман», дарэчы, добра вядомага ў былой Заходняй Беларусі перш за Усё як песня.

Зямляк і аднапалчанін Я. Брыля. Памёр у шпіталі для ваеннапалонных вясной 1940 г..

Тут і скрозь далей — Якуб Міско (1911—1981) — журналіст, сябар Я. Брыля, у той час цяжка хворы.

Раман Я. Івашкевіча.

Рабер Андрэ (нар. у 1921) — французскі пісьменнік.

Барыс Харчук (пар. у 1931) — украінскі пісьменнік.

Гэтая вестка з Магілёва ў Мінск прыходзіла двойчы.

Гэты і сем наступных запісаў зроблены ў Юрмале.

Былы заходнебеларускі падпольшчык, герой нарыса Я. Брыля «Партрэт старэйшага таварыша».

Адзін, самотны (нямец.). Намёк на раман Г. Фалады «Jeder stirbt für sich allein» — «Кожны памірае адзінока».

Якуб Міско памёр 23 кастрычніка 1981 года.