*
Раніца ранняя, карэктура прыемная, з успамінам пра першае, такое ўжо далёкае спатканне з гэтымі «красналюдкамі» [ 64 64 Красйалюдкі — по-польску гномы. Маецца на ўвазе карэктура перавыдання аповесці-казкі Марыі Канапніцкай «Пра гномаў і сіротку Марысю», упершыню па-беларуску выдадзенай у 1957 годзе.
] ў самым школьным пачатку, з успамінамі пра тыя летнія дні ў нарачаінскай хаце, калі я гэта перакладаў, як было нялёгка, як прыемна, як сумна ад думак пра бедную лёсам мову.
...«Вельмі мне брыдка, што не магу нічога добрага сказаць пра гэтага Падпанка, але абы я пра яго надумала,— бачу Падпанка такім, які ён ёсць — ганарлівым і надзьмутым, як пухір».
Казка. Ідзецца пра жабу. А чарадзейка-казачніца, пані Мар'я гаворыць нібы зусім сур'ёзна. І ў гэтым столькі па-матчынаму, па-бабулінаму жаночага!..
...Зверху бяздольных пацяшалі раем — гэта адно: міф, легенда, выдумка, опіум. А што самі яны часамі верылі ў гэты рай — гэта другое: хоць у гэтым, хоць якая палёгка, надзея на справядлівасць.
Гэта — таксама над старонкамі Канапніцкай [ 65 65 Запіс зроблены ў Мінску, дванаццаць наступных у Юрмале.
]
Хацеў дапамагчы яму, сказаць прыхільнае слова з карыснымі заўвагамі, але дзе там — і гэтая рэч ужо на канвееры, і тут, і ў Маскве. Хлопец, які так пільна і плённа працаваў над словам раней, выходзіць на прасторы гладкапісу, дзе ўжо яму, як і некаторым іншым, парады сяброў будуць лішнімі.
*
Над старонкамі Маруа [ 66 66 Маруа Андрэ (1885—1967) — французскі пісьменнік. Тут — пра кнігу яго публіцыстыкі «Надежды и воспоминания».
], думаючы пра французскую літаратуру:
«Я ведаю толькі тое, што я нічога не ведаю».
Але ж гэта ніяк не апраўдвае невуцтва. У нас, літаратараў.
*
«Або добра, або нічога».
Вядома, правільна, што не для таго я многіх перажыў, каб іх абрэхваць.
Аднак лепш ужо нічога, чым такое добра, дзе пішацца з тым самым слёзным ці слінявым пафасам пра Авеля і Каіна, пра мастака і графамана.
Чужы, прыязны крытык піша пра нашага добрага пісьменніка, што ён «паравоз беларускай прозы» ці нават усёй літаратуры. Калі гэта накат і праўда, што ён для яго «а грэйсэ паравоз», дык нельга ж усё-такі лічыць усіх іншых, па-свойму добрых і розных, толькі вагонамі, што валакуцца ўслед па трафарэтных рэйках.
*
Днямі:
Асветленая сцежка ў ціхіх соснах, а за гарбатым берагам ракоча мора.
Потым:
З акна дзесятага паверха глядзеў на сасновы гушчар, і дзіўна было, як незвычайна хораша калышуцца вечназялёныя верхавіны — незвычайна ніжэй за нас.
Сёння:
Мора хоць і шуміць, але ж нейкае мякка, лагодна шэрае,— нібыта цёплае і прасторнае, як ніколі дагэтуль.
...У «Даўгаве» (№ ІХ за гэты год), сярод іншых запісаў Райніса, такое, з 1915 года, здалося і нашым:
«Латыши, как пшеничные зерна, разбросаны по всему свету. Птицы их клюют, и звери их топчут. Но отчего смеетесь вы, чужие народы? А если зазеленеет пшеница и на чужом земле? Если не умерла наша Мать счастья? Если наша истинная мать не покинет своих детей? детей солнца и счастья? Давайте же взглянем, можем ли мы исчезнуть, как счастье и солнце? Не станут ли мир и человечество без нас беднее, не станет ли без нас меньше счастья и солнца?»
*
Шаноўны N. крычыць па тэлебачанні пушкінскага «Прарока». Дастаеўскага пераймае ці што? Калі ж не перайманне гэта, не мода нейкая зноў, а ўнутраная патрэба, дык хоць бы ўжо выступаў па радыё, не ставячы паміж паэзіяй, вялікай і любімай многімі,— сябе, сваю даўно старэчую, далёка не імпазантную немач, з надрыўна-хрыпатым галёканнем і размахваннем бездапаможна-доўгімі касцямі рук...
*
Кнігалюбы ды следапыты так разбяруць тваю кнігу, так раскладуць па фактах ды прататыпах, па часе ды месцы дзеяння, што табе і не разабрацца, што лепш — мастацкі твор ці яго першааснова...
Такое — у людзей, добразычліва кажучы, прастадушных, як у дзяцей,— жаданне разабраць цацку, паглядзець, а што ў ёй у сярэдзіне, з чаго яна складаецца? І чым цікавейшая цацка, тым большая ахвота разабраць яе. Аднаму, самому толькі, а то і настаўніку з вучнямі розных узростаў...
*
Зноў успомніў мілую Яню Шабуню, якая пры апошняй нашай сустрэчы ў яе дома сказала, што вось выходзіць хутка на пенсію і тады ўжо «буду вам усё друкаваць і вальней і хутчэй». З прыемнасцю думаю, як я, пасля ўсяго «вылушчвання» новай кнігі з чарнавікоў, панясу рабочы рукапіс ёй, нашай Янечцы, як кажуць пра яе ў рэдакцыі. Тады буду чакаць надрукаванага, а потым вычытваць яго і радавацца яе акуратнасці. Да почырку майго яна прывыкла, як ніхто іншы з машыністак, хоць іншых у мяне было вельмі няшмат.
Читать дальше