— А можа, яна сапраўды не паспела заўважыць, хто зайшоў?
— Жанчыны вельмі цікаўныя,— Сак сеў на канапу — хаця, можа, я і памыляюся ў Тэрэзе, паслухаем Кяльміцкаса, яго таксама нельга выключаць з ліку падазроных.
— Не забывайся — шкло ў лазні было запатнелае. Як тут у нас,— я накрэсліў пальцам на шыбе празрыстую літару «Н».
— «Эн» — што гэта? «Нічога»? «Ноч»? — Сак прымружыў вочы.
— Проста «Эн» — «нехта невядомы»,— а ў паветры дакрэсліў лацінкаю «Hrazyna» і дадаў амаль бязгучна: — Яна адзіная, хто раскажа мне ўсе, як было на самой справе. Уголас прапанаваў: — Можа, лепш спачатку паслухаць Маршанскага?
— Не,— Сак хітнуў галавой,— хай ён будзе апошнім.
На калідоры пачуліся ўпэўненыя крокі. Нават дыван не мог іх прыцішыць. У кабінет зайшоў Кяльміцкас і адразу ж рашуча сеў у крэсла.
— Першы раз чую настолькі ўпэўненыя крокі ў хаце, звычайна так ходзяць ва ўстановах,— я выцягнуў новы аркуш з шуфляды і накрыў ім папярэдні — спісаны дашчэнту.
— Гэта добра ці блага? — Кяльміцкас хутка павярнуўся да мяне.
— Гэта проста цікава, вось і ўсе.
— Пішы,— Сак надаў свайму твару звышсур'езны выгляд. — Эдмундас Кяльміцкас. 1934 года нараджэння, нацыянальнасць — літовец. Занятак — пісьменнік, аўтар гістарычных раманаў. Пазнаёміўся з Даўгалевічам у 1958 годзе на першым курсе Літінстытута.
— Хвілінку,— Кяльміцкас прыўзняў руку,— я ведаў Вадзіміра раней на два гады. Відаць, будзе лепш, калі я раскажу сам. А вы толькі ўдакладніце дэталі.
Пазнаёміўся — не зусім дакладнае слова — сутыкнуўся. Было тое ў 1956 годзе. На фальклорнай практыцы. Я прыехаў з экспедыцыяй Вільнюскага, ці, як памылкова прынята казаць у вас, Віленскага універсітэта ў літоўска-беларускае памежжа запісваць паданні; песні, не вам, літаратарам, мне гэта тлумачыць.
Дакладна назву вёскі я зараз не прыгадаю, нейкі балцкі тапонім, але на тэрыторыі вашае рэспублікі. Страшэнная глушэча. Там не было нават крамы, і, здаецца, ніхто з жыхароў не адчуваў у ёй патрэбы.
Туды ж прыехала і экспедыцыя вашага універсітэта. Так упершыню ўбачыў Даўгалевіча. Разам мы прабылі там недзе каля тыдня. Спрэс ішлі дажджы, і выбрацца з вёскі не было магчымасці ды і вялікага жадання. Ад няма чаго рабіць Вадзімір пачаў заляцацца да адной з нашых студэнтак. Але ж вы ведалі яго — што б ён ні рабіў — заўсёды імкнуўся абставіць нейкай таямніцай, рамантыкай. І таму замест звычайнага флірту пачаў разыгрываць вялікае каханне. Усе было б нічога, але дзяўчына ўзялі яго ўсур'ёз.
Я паспрабаваў пераканаць яе, давесці штучнасць ягоных пачуццяў — дарма. Тады я пераняў Вадзіміра на вуліцы і выказаў яму ўсе, што хацеў. Сустракацца з дзяўчынай ён не пакінуў. Была б яна звычайнай дурніцай, якіх хапае сярод студэнтак, мяне б гэта ўсе не кранала. Але яна была сапраўднай паэткай, яе ў тыя часы не друкавалі, не такія гэта вершы, каб друкаваць. Я чытаў іх у рукапісах, чуў, як чытала яна, і не мог спакойна глядзець на Даўгалевіча, які здзекаваўся з яе пачуццяў на вачах ва ўсіх нашых.
Для яго не было тады розніцы паміж ёй і першай вясковай дзеўкай. Хто трапіўся пад гарачую руку, той і трапіўся. Ён не мог нават ацаніць яе паэзіі, бо не ведаў на той час мовы.
Даўгалевіч з'ехаў тады разам з экспедыцыяй нечакана. Яны звечара выпрасілі ў старшыні гусенічны трактар з прычэпам і на досвітку, паціху, нават не развіталіся, падаліся на станцыю.
А я застаўся суцяшаць дзяўчыну, якой Вадзімір няпэўна паабяцаў як-небудзь адпісаць ліст. Потым ён яшчэ наязджаў у Вільню раз у два, у тры месяцы, яны сустракаліся, і Даўгалевіч зноў туманіў ёй галаву словамі аб вялікім ідэальным каханні. Гэта было няцяжка рабіць пры ягонай тагачаснай знешнасці ды схільнасці прыўкрашваць падзеі і ўласную біяграфію выдуманымі дэталямі, што-што, а пісьменнік ён сапраўды здольны.
Праз два гады я нечакана сустрэўся з ім на экзаменах у Літінстытуце, і мы зноў жа нечакана для сябе пасябравалі. Я ўзяў слова з Вадзіміра, што ён будзе пастаянна пісаць у Вільнюс, выбачайце, Вільню, бо помніў, як радавалася ягоная каханка, калі ў нашым коле заходзіла адна толькі размова аб ім. Вадзімір і пісаў ледзь не з прымусу, але досыць рэгулярна.
Толькі тут у нашу кампанію прыбілася Тэрэза. Даўгалевіч не ўтрымаўся. Калі тры лісты з Вільні засталіся без адказу, то чацверты прыйшоў да мяне. Там дапускалася што заўгодна — Даўгалевіч з'ехаў, захварэў, нават памер, але ж толькі не кінуў яе. Я пайшоў з лістом да Вадзіміра, ён абяцаў у той жа дзень адказаць і нават пры мне сеў пісаць. Потым забег, памахаў перада мной тоўстай капэртай і знік.
Читать дальше