Максім Клімковіч - Мяжа па даляглядзе

— У мяне была прызначана сустрэча,— Кяльміцкас устаў,— я затэлефаную.

Эдмундас у непаразуменні глядзеў на радыётэлефонную трубку, якую сціскаў у руцэ. Ніз яе быў патрушчаны. На каляровым дроціку пагойдваўся сплюшчаны мікрафон.

Я падышоў і агледзеў безнадзейна сапсаваны апарат. Машынальна пашчоўкаў тумблерам, індыкатар не запальваўся.

— Глядзіце,— я паклікаў Даўгалевіча,— глядзіце, нехта для надзейнасці нажніцамі перамкнуў клемы акумулятара.

Кяльміцкас падхапіў нажніцы, але адразу ж кінуў іх на падлогу, так яны накаліліся ад электрычнасці.

— Так, рацыя не працуе,— безуважна азваўся Даўгалевіч.— І яшчэ: паглядзіце на сцяну, бачыце, знік адзін паляўнічы нож.

Пустыя гачыкі на дыване спынілі позіркі прысутных.

Адзін толькі Маршанскі паблажліва пасміхаўся, маўляў, ведаем гэтыя рэчы: і лісты сам сабе напісаў, і пра дрот гісторыю прыдумаў, а вось зараз і рацыю сапсаваў, каб ніхто не ўцёк — самарэклама, падарункі самому сабе.

— Вадзімір,— пытанне гучала ў Тэрэзы як просьба,— гэта ж ты сам зрабіў, каб напалохаць?

— Не,— Даўгалевіч быў цалкам сур'ёзны.

— Нашто гэта ўсе да галавы браць,— Сак устаў і разліў каньяк па келіхах,— у цябе, Вадзімір, свае жарты, у другіх свае, галоўнае, што таксоўкі замоўленыя, човен прыплыве, а рацыю потым адрамантуем. Каб большай бяды не было. Хто ідзе ў парыльню — піць не раю.

Я ўсе ж выпіў. Каньяк зняў напружанасць. Даўгалевіч павесялеў.

— Ну што? Ніхто супраць лазні нічога не мае?

— Яшчэ трошкі пачакаем,— сказаў Сак,— вада не прагрэлася.

— Тады ведаеш што, Мікола,— Даўгалевіч наліў сабе яшчэ і выпіў нагбом, ён відавочна хваляваўся,— памятаеш, пра што мы з табой гаварылі перад ад'ездам? Давай прададзім ідэю ўсім, яна, мне здаецца, вартая ўвагі.

— Вадзімір, не пі, хаця б перад лазняй,— раздражнена сказала Тэрэза.

Даўгалевіч удаў, што не чуе.

— Лепш не зараз, можа, пазней, калі вернемся на семінар? — Сак прыгубіў келіх і адставіў.

— Потым можам і забыцца, лепш дамовімся цяпер,— дзядзька Вадзімір устаў.— Пастарайцеся быць сур'ёзнымі, лічыце, што гэта працяг семінара і я выступаю афіцыйна. Ваш занятак літаратура. Я думаю, не аднаму мне даводзілася часам аналізаваць гэтую сітуацыю, і калі хто з вас таксама зрабіў падобныя высновы, гэта пацвердзіць толькі, што я і Мікола мелі рацыю. Пытанне сур'ёзнае. Чаму мы, беларусы, апошнім часам ніяк не можам згуртаваць сваю нацыю? Здаецца, усе падставы для гэтага есць: есць свая рэспубліка, культура, мова, літаратура. Становішча нашае сёння куды лепшае, чымсьці ў тыя ж дваццатыя гады. Але тады мы здолелі згуртавацца, а цяпер не. Не трэба шукаць вінаватых збоку, адказ павінен быць усярэдзіне, а не звонку. У нас саміх. Згуртавацца можна толькі вакол чаго-небудзь, патрэбны штандары і не з мінулага, а сучасныя. Кожны пералом, новы рух пачынаўся з пакутнікаў, якія потым рабіліся нацыянальнымі героямі. Кожны талент, кожны палітык не мае вагі для сучаснікаў, пакуль ён жывы, пакуль няма трагедый, трагічнага лесу. Нават геній — калі ён спакойна памер у сваім ложку — застанецца ў гісторыі на другім плане, вакол ягонага імя немагчыма згуртаваць нацыю. Ён павінен зрабіцца легендай.

Уяўляеце сабе трагічны лес: маладога, папулярнага мастака забіваюць ворагі. Такія выпадкі могуць нараджаць рэвалюцыі. Ягонае імя робіцца легендай, смерць набывае абагульненне. А нам сёння практычна не пагражае трагічны лес, улады цудоўна пралічылі сітуацыю, раней за нас. Лепш і бяспечней не забіць свайго ворага, нават калі яго ненавідзіш, а даць яму ордэн, званне і знішчыць яго тым самым як праціўніка, ён ужо ніколі не стане сапраўдным героем, вакол ягонай смерці ніколі ўжо не згуртуецца нацыя. Беларусы спазніліся, мы ўпусцілі свой шанц згуртавацца ў часы трагічных падзей, войнаў, рэвалюцый і паўстанняў. А зараз час рэанімацый і шпітальных ложкаў, а не час стварэння герояў і штандараў. Але нам яшчэ дадзены шанц, бо галоўнае не падзея, а легенда, паданне, тое, што застанецца, тое, што людзі будуць пераказваць адзін аднаму. Не мае значэння першааснова такога падання, яе можна і прыдумаць, стварыць. Мы ўсе тут пісьменнікі, і мне здаецца, варта паспрабаваць хаця б у літаратуры зрабіць такі вобраз, вобраз святога пакутніка-беларуса з класічным наборам трагедыйнай героікі. Давайце, калі вернемся на семінар, паспрабуем разгарнуць гэтую ідэю. Ты ж, Эдмундам можаш пацвердзіць, у твайго народа багаты вопыт, вы, літоўцы, самі прыдумалі сваю гісторыю, дакладней, пазычылі ў нас і ўзняліся на гэтым.