Віктар Казько - Неруш

Што ж вы, людзі, пра мяне забылі, маёй жа кароўцы таксама есці трэба.

Старшыня за галаву схапіўся:

— Цімох Ягоравіч, а дзе ж ты раней быў?

— У калгасе,— сказаў Махахей,— З першага дня заснавання ў калгасе.

— Маўчыш чаму?

— Таму і маўчу. Павінен жа нехта і сумленне мець.

— Сумленне ёсць, а вось травы няма, не расце на сумленні сена, ваўкі яго дзяры.— Не, неблагім чалавекам быў іх старшыня, спачуваў кожнаму, хаця сам затурканы з усіх бакоў: жонкаю, хваробамі і начальствам. Даводзіўся ён нават і нейкаю раднёй Махахею, а вось жонка яго была з Барздык і па-вулічнаму Царыца, па трох крэслах сядзела, двух не хапала ўжо. I з гэтых трох крэслаў кіравала чалавекам сваім і калгасам. Трымала ўсе калгасныя справы ў сваёй царыцынай галаве, не разгубілася і тут, па сходзе, калі ўжо ніхто нічога не цяміў і не памятаў.

— А за Кавалёвам,— сказала яна,— ражок застаўся, нікому яго не далі.— Сказала, бы да сходу яшчэ намятала пра той ражок, ведала, каму і прызначыць яго.

— З таго ражка і казу не пракарміць,— Махахей уздыхнуў, разумеючы, што нічога ўжо не зробіш, што сапраўды, акрамя Кавалёва, сенакосу больш нідзе няма ўжо.

— Прырэжам табе, Ягоравіч, трошкі Балоні ад... Аркадзя Барздыкі... і Цупрыка.

Што тут пачалося пасля гэтых рашучых слоў старшыні, і перадаць цяжка. Барздыкі разам з Цупрычыхай і самой Царыцай ледзь столь но ўзнялі. Старшыня схапіўся за жывот, мабыць, скруціла зноў яго язва. Яна сёлета ўвесь час круціла яго, як прадчувала, што быць старшынёю яму засталося зусім ужо нічога. Усюды і ўсе цяпер абыходзілі яго. I зямлю спрадвечна княжборскую пасля меліярацыі часова займала другая гаспадарка, больш моцная, чым іх. Але хацелася ўсё ж старшыні застацца добранькім усім, і ён толькі махнуў рукою: ідзіце, маўляў, ідзіце ўсе дамоў, а Махахея прытрымаў, паабяцаў яму даць з другога ўкосу калгаснага сена, атавы. Абяцанкі гэтыя, цацанкі Махахей ведаў. Ведала ім цану і баба Ганна. Яна і не нападала ўжо больш на Махахея:

— Хай чорт лысы ў Кавалёве сена косіць і вядзьмарак ім корміць, мо пап'е малака, а наша карова ў рот не возьме таго сена.— I справілі яны апошнюю чаргу, адпасвілі кароў і пагналі сваю Лысуху па базар. Вось тады, як не стала каровы, яны нечакана знайшлі сабе другі занятак, дапалі да кніжак, як забылі ўсё роўна, што кніжкі былі заўсёды, што і ў Княжборы іх хапае, забылі, што калісьці яны ўжо мелі гэтыя кнігі. Не Ясеніна, праўда, Ясеніна яны бачылі, калі таксама, як і іх Надзька, вучыліся ў горадзе, Махахей — у зааветтэхнікуме, Ганна — па курсах рахункаводаў. Вось тады і ўбачылі яны свайго Ясеніна, калі пра яго сказалі, што ён паэт чужы. Яны яго таксама лічылі паэтам варожым. А цяпер во нечакана сустрэліся з ім зноў. I здзівіліся. Ёсць на зямлі нешта такое, што жыве вечна і само па сабе. Хаця, варта сказаць, што ён, Махахей, у той час, калі вучыўся ў тэхнікуме, таксама хадзіў з наганам. Наган той быў не па пасадзе яму, бо аніякай пасады ў яго і не было, купіў за сала ў незнаёмага дзядзькі, купіў, не разумеючы, навошта ён яму. Але набытак гэты яго выкрылі, і каштаваў ён яму нямала крыві і пакут, мо нават вызначыў і лёс, і жыццё яму, якое склалася менавіта так, як склалася, а не інакш, як магло скласціся ў сялянскага хлопца, які ў тыя гады скончыў тэхнікум.

Успаміны гэтыя і думкі — што ды як ды да чаго — былі не вельмі прыемнымі, жахліва рабілася па душы ад іх нават сёння, і Махахей, каб пазбавіцца іх, не ісці больш на тым крузе сваёй былой намяці, памкнуўся ўзгадаць што-небудзь іншае. Але не так проста пазбавіцца самога сябе, да таго ж баба ўголас і з выразам чытала «Ясенінава». Да гэтага «Ясенінава», як заве яго баба Ганна, яны вярнуліся зусім нечакана для сябе. Цупрычыха, бібліятэкарша, паспрыяла, мо і не хацела гэтага.

А пачалося ўсё з той іх каровы і Пятра Першага, не з кніжкі, а з кіно. Паглядзелі яны з бабай таго Пятра Першага, Ганна аж у ладкі забіла.

— Гэта ж якія цары былі. Мужык які здаровы і прыгожы, а што вычвараў...

— Тут, Ганна, яшчэ не ўсё,— выказалася, адукаванасць сваю паказала Цупрычыха.— Вось кніжка яшчэ такая ёсць тоўстая, і ўся пра Пятра Першага, і ўсё да дробязі апісана.

I пайшлі яны ў наступны дзень па тую кніжку. Увесь

перадзімак чыталі яе ўдваіх, можна сказаць, утраіх. Маці Махахея злавалася і патрабавала, каб і ёй чутно было. Чыталі, каб і старой усё чутно было, дзівіліся: які ж жорсткі свет быў — жывым чалавека ў зямлю закапваць, бароды абразаць. Добра, што сёння няма такога, хораша, што яны жывуць сёння.