Віктар Казько - Неруш

Праскочылі кантору саўгаса.

— Спачатку самі агледзім пасёлак, жывёлагадоўчы комплекс, а потым ужо ў кантору. Там і пагаворым,— прапанаваў Шахрай.

— Хозяин — барин,— ухваліў Сяргей Кузьміч, пільна ўглядаючыся ў будыніны, што стаялі абапал вуліцы: гандлёвы цэнтр, клуб ці нават Палац культуры, абліцаваны мармурам, з мармуровай шырокай лесвіцай, якая падыходзіла да Палаца з фантанамі, што білі з двух бакоў лесвіцы, і вербамі каля фантанаў, з вялізным жывёлагадоўчым комплексам, які пачынаўся за Палацам культуры і нагадваў нечым парнікі ў дворыках той прыгараднай вёскі, якую яны праехалі на самым пачатку свайго шляху. Над комплексам зіхацелі срэбрам сянажныя вежы.

— Уражвае? — спытаў Шахрай Сяргея Кузьміча.

— Уражвае,— адказаў за яго Мацвей.

— Кампактна, разумна, нічога не скажаш, можна толькі пазайздросціць,— адказаў і Сяргей Кузьміч,— Асабліва гэты гандлёвы цэнтр, гэтыя вербы, гэтая сажалка, мармур...

— Так, мармур,— дазволіў сабе перабіць Сяргея Кузьміча Мацвей.— Нешта ад панскага маёнтка, прыгожа, асабліва на фоне жывёлагадоўчага комплексу.

— Дзе ты бачыў гэтыя панскія маёнткі? — Шахрай злаваўся.

— Нідзе не бачыў, але дух чую. I людзей, людзей чамусьці нідзе няма. Толькі двух міліцыянераў каля фантанаў ля Палаца культуры і прыкмеціў. Дзівотна неяк: вёска і міліцыянеры.

— Гэта ўжо не вёска.

— Але міліцыянеры...

— Народны здабытак павінен нехта і ахоўваць... Куды, Сяргей Кузьміч, па комплекс альбо ў кантору?

— На комплекс,— сказаў сакратар абкома.

На комплексе іх дагнаў дырэктар саўгаса, пэўна, з канторы яшчэ прыкмеціў і кінуўся за імі, а мо недарэмна хлеб свой елі і міліцыянеры, якіх Мацвей бачыў каля фантанаў. Дырэктар быў малады і маладжавы, прыкладна адных гадоў з Мацвеем, увесь белы, ільняны нават, і надзвычай усмешлівы. «Калі б цябе ў Княжбор ад такога комплексу і мармуру, ты б там адразу паліняў і пачарнеў,— падумаў Мацвей.— I касавурыўся б, а не ўсміхаўся на кожным кроку». Але непрыязнь гэтая да дырэктара ўзорна-паказальнага саўгаса была выклікана хутчэй зайздрасцю да таго, што яны ўбачылі, і недзе ўнутранай неўспрымальнасцю гэтай, нібы разлічанай на ашаламленне, знешнасці саўгаса, што так адпавядала знешнасці яго дырэктара, і хутка знікла, хаця адчуванне нейкай падробкі і штучнасці засталося. Адчуванне, што дырэктара падбіралі, кіруючыся прынцыпам падабенства і адпаведнасці аднаго аднаму — саўгаса і яго дырэктара: аднолькавай белізны былі мармур лесвіцы і ўсмешка дырэктара саўгаса, мяккасць вербаў каля фантанаў і льнянасць валасоў дырэктара, рыжаватае сонца над пасёлкам і рудавата-хітраваты твар гаспадара гэтага пасёлка. I ўпэўненасць, з якой стаялі. тут дамы і з якой паводзіў сябе дырэктар.

Але ўпэўненасць яго была без ліслівасці і паддобрывання, што і. скарыла Мацвея, хаця ён разумеў: дырэктар гэты — калачык цёрты, да іх тут перабыло ўжо гэтых дэлегацый, і самага высокага ўзроўню. І гэта цалкам адпавядала сапраўднасці.

— Ну, а каровы, каровы як, прывыклі да гэтай чысціні, даяркі самі не паслеплі? — спытаў ён дырэктара.— Прывыклі да такой механізацыі, малако даваць, траву скубці не развучыліся?

— Малако даюць. А з травой... Выпадак быў, недарэчнасць адна. Выгналі іх з памяшкання на траву, на сенажаць. Рык узнялі, узбулгачылі ўвесь пасёлак. Збегліся людзі. Час карміць кароў, а яны стаяць сярод травы і равуць, што іх рэжуць. Не звыклі есці, скубці траву. Толькі стойлавае ўтрыманне: комплекс, кармушка, канвеер...

— А рабочыя як, жывёлаводы, як ім у пяціпавярховых будынінах? — спытаў Сяргей Кузьміч дырэктара, калі яны пакінулі ўжо кароўнік і. пешкі кіраваліся да Палаца культуры, дзе ўсё ўжо было, як сказаў дырэктар саўгаса, належным чынам падрыхтавана, як заведзена тут.— Гэта ж рэвалюцыя, мы не заўсёды толькі разумеем гэта: з хат — і ў катэджы.

— Катэджы двухпавярховыя, і кватэры ў двух узроўнях, можна зайсці паглядзець. Мы пачалі самі будаваць такія не так даўно. I гэта найбольш прымальная форма забудовы сучаснай вёскі,— тлумачыў дырэктар.— А з пяціпавярховымі хапілі ліха. Гародчыка няма, хлеўчука няма... Цяпер выправіліся. Пры катэджах адзін агульны хлеў, тры рублі пяцьдзесят капеек за месяц — і, калі ласка, заводзь карову, парася, аўтамабіль.

— Мы распаўсюджваем вопыт гэтай гаспадаркі ў вобласці і рэспубліцы, Сяргей Кузьміч,—гаварыў Шахрай.— У вашай вобласці, у Княжборы ў прыватнасці, такіх памылак ужо не будзе. Двухпавярховы дом, катэджаў не абяцаем, хлеў, дзве-тры соткі гарода, грады для радыскі, морквы. Асноўны гарод, соткі выносяцца за тэрыторыю пасёлка. А ўсё астатняе — у комплексе.