Віктар Казько - Неруш

Механізатары пачалі пакідаць маліннік, старанна абыходзілі яго, Мацвея, бокам-бокам пачаў адступаць ад яго і трактарыст, з якім Мацвей толькі што гаварыў.

— Стой! — спыніў яго Мацвей.

— Стаю, а трэба легчы, дык і лягу, і нават бягом, шагам на месцы марш магу.

— Бягом! Падганяй трактар — і каб ад малінніку ні знаку.

— А чаму я, чаму я? — закрычаў трактарыст.— Таму што Сюськін я, так? Ледзь што, дык Сюськін і Сюськін.

— Так, таму што ты Сюськін,— Мацвей прыгадаў прозвішча трактарыста, лёгкае прозвішча, як ён забыў яго.— Давай, Сюськін.

— Даю, даю, Роўда,— і, блазнуючы, пацвельваючы яго, заспяваў.

Як гэта ён мог з такім блазнюком піць віно, з непрыязнасцю слухаючы прыпеўку, думаў пра трактарыста Мацвей. Але ён жа не спяваў тады, не спяваў, быў паслухмяны, што цялё. Што гэта найшло па яго цяпер... Ну і няхай спявае, калі дзярэ яго. Трактар ужо рушыў на маліну і ішоў прама на яго, на Мацвея. Праз шкло кабіны Мацвей бачыў трактарыста, бялкі яго лупатых вачэй і бела ашчэраны рот. Ашчэрвайся, шчэрся, думаў ён, а я ўсё роўна не саступлю, ты першы збочыш, а я не саступлю. I ўсё ж вымушаны быў саступіць. Распаленае жалезнае страшылішча пасунулася на яго, схаваўшы трактарыста, і ён спалохаўся, менавіта таму, што не бачна было твару трактарыста. А калі не бачна твару і вачэй, нічога не бачна, а толькі жалеза, толькі задыханасць машыны, грукат і вуркатанне яе жалезнага матора-сэрца, якому невядомыя ні хістанні, ні спалох, ні жах, ні нават проста стома,— гэта сапраўды невыносна. Мацвей адскочыў у апошнюю секунду. Адскочыў, пагразіў Сюськіну кулаком, але той нават не азірнуўся. Трактар ужо трушчыў гусеніцамі, заворваў плугам маліннік. I там, дзе ён праходзіў, ад малінніку і сапраўды не заставалася і знаку. Так, дзе-нідзе лісцік альбо галінка — і чорная зямля, як расціснутая ягада.

Наглядаючы за Сюськіным, Мацвей у той дзень быў у Храпчыне, пакуль маліннік не перааралі цалкам, бы не меў ён іншага клопату, іншых спраў. I ўсё засяродзілася на гэтым малінніку, усё залежала ад таго, знішчыць, звядзе ён яго ці не. I калі трактарыст прайшоў апошнюю гоню, спыніў трактар, ён надышоў да яго, скочыў на гусеніцу, паляпаў яго па плячы:

— Вось цяпер парадак, Сюськін.

Што адказаў яму Сюськін і наогул ці адказаў, ён не пачуў. Здаецца, таксама сказаў: парадак. А мо і нешта іншае крыкнуў. Але Мацвей праг пачуць менавіта гэта: парадак. I ён перакапаў сябе, што менавіта гэта і пачуў. I пакінуў Храпчына, упэўнены, што там сапраўды парадак.

...Все, как есть, без конца принимая,

Принимаю, приди и явись,

Все явись, в чем есть боль я отрада...

Мир тебе, отшумевшая жизнь,

Мир тебе, голубая прохлада...

— Цімох, а каго ён без канца ўсё прымае?

— Ай, баба, вечна ты ўлезеш, куды не трэба. Зноў мяне збіла. Хто там каго ў цябе прымае?

— А ты не зліся толькі, Цімох. Ён жа і прымае, Ясенінаў.

— Тады, пэўна, дзевак, баба.

— Ды не, Цімох, прыйдзі і з'явіся,— дзеўцы так не скажаш, мо некаму іншаму. Мир тебе, отшумевшая жизнь,— гэта мне зразумела. Гэта мы з табою. А вось прыйдзі і з'явіся — тут нехта іншы. Альбо сам Роўда, альбо смерць ужо, а мо бог?

Не верыў ён у бога, Ясенінаў наш, Ганна, не верыў. Колькі раз табе гаварыць.

— Не верыў, ведаю,— пагаджаецца баба Ганна.— Толькі тады навошта ён гэта: прыйдзі і з'явіся. Проста так, як мы з табою, сам сабе загадвае. А ён жа не так, як мы. Дык няўжо гэта і ў іх, Ясенінавых, усё гэтак, як і ў нас.

— Не, баба, прападзеш з табою, граху набярэшся. Ва ўсіх так. Ты чытай, а я граць буду.— I Цімох Махахей зноў бярэ гармонік і працягвае іграць нешта сваё, чаго не ведаюць пі маці яго, ні жонка. Зрэдку толькі прарвецца штосьці, загамоніць гармонік вясковаю зразумелай гамонкаю, то голасам «Кацюшы», то пераборам полькі-трасухі. Прарвецца знаёмае і згасне. Але гэтае знаёмае і і незнаёмае не замінае бабе Ганне чытаць «Ясенінава». Чытае яна ўголас, старанна вымаўляе разанскія словы на палескі пявучы лад, начапіўшы на нязвыклыя да друкаванага вочы акуляры, чытае — як адрабляе, нават яшчэ больш рупліва. Схоплівае словы спачатку шкельцамі акуляраў, потым дапускае іх да вачэй, прапускае праз сябе, слухае, як ідуць яны да сэрца, як у бездань ляцяць, стукаюцца ў гэтым налёце аб паўсядзённае, не вартае ўвагі і болю, дасягаюць душы, краю, ражка яе, невядомага і самой бабе Ганне, і ўладкоўваюцца там вольна і прасторна, знаходзяць адведзенае ім месца. А ўжо з душы, бы па лесвіцы, скачуць угору, падымаюцца да вуснаў. I баба Ганна перад тым, як выпусціць на волю гэтае народжанае ў ёй і толькі для яе слова, муляе губамі, бы смакуе яго, і толькі тады развітваецца з ім, сама прыслухоўваецца да яго, як яно растае ў хаце, пазнаючы і прымаючы чужую палескую хату. А Цімох усё мучыць і мучыць свой гармонік. Але бабе Ганне здаецца, што музыка падтрымлівае і доўжыць жыццё яе слоў. Словы, вершы як бы пераходзяць у музыку, не замінаюць яны і музыцы. I, як бабе Ганне, гарманісту таксама здаецца, што гэта яго музыка пераходзіць у словы, у вершы, здаецца, што гэта яны і. ствараюць зараз музыку і вершы. Ганна, яго жонка, бабуля, лічы, як вучаніца, сядзіць каля стала па хісткім крэсле і толькі пазногцяў не грызе. Сябе Цімох Махахей не бачыць, але жонка бачыць яго, цікуе за ім. I ён, здаецца, таксама ёй выдае на школьніка, які ўсім сваім выструненым целам, кожнай жылкай, кожнай зморшчынай спрабуе прарвацца за сутнасць простых і зразумелых гукаў і слоў, бы ёсць за гэтымі словамі і. гукамі нешта вышэйшае, няпростае і не надта лёгка даступнае, таму ён увесь такі і напяты, адзеравянелы, збянтэжаны сівы вучань, што толькі-толькі да нечага падышоў і спыніўся, спыніўся перад светам, які яшчэ не зразумелы яму. Замёр перад ім у ботах і ў ватніку, у чым правёў сёння дзень, як і яго жонка Ганна: у валёнках і цёплай хустцы тупала па хаце і двары, у валёнках і цёплай хустцы сядзіць каля стала. I абое яны, хаця ніколі нікуды, здаецца, не спяшаліся і дзень прабавілі ціха і спакойна, зараз як у нейкай ліхаманцы, як бы некуды ім ужо трэба хапацца і бегчы. I гэтая вечаровая хапатлівасць і як бы непасытнасць жыццём пачалася ўжо даўно, з падыходам зімы, а мо і раней, багата раней. Толькі адчулі яны гэта ўзімку, калі пакінула іх хату апошняя дачка, з'ехала па вучобу ў горад і яны засталіся адны, без дачкі і без каровы. Карову вымушаны былі збыць восенню, і збыць без выгады, бо па той восені не яны адны пачалі збываць кароў. Нічога не атрымалася ў гэтую зімку ў Махахеяў з сенам. Як і прадказвала баба Ганна, прамаўчаў у куточку да самага апошняга Махахей, калі дзялілі тое сена, сенакосы новыя. Усе ўжо нагарлаліся, і хто выгарлаў што, а хто і не, пачалі разыходзіцца. Тады толькі і азваўся Махахей: