Віктар Казько - Неруш

I добра, што не кінуўся. Надзя, нягледзячы на разгубленасць, сустрэла яго зусім не ласкава. Па-першае, яна адразу ж патрабавала адказу: дзе гэта яго столькі часу насілі чэрці, мо ён праз Пінск ці Мінск ішоў да яе, а яе тут ужо прымалі за ўсякую, яшчэ б трошкі, і яна пайшла б адсюль, але такая вось дурніца, чакала, чакала... I гэта быў толькі пачатак, было яшчэ і другое: чым гэта патыхае ад яго так, што нос скручваецца.

— Не патыхае, а пахне,— сказаў Васька,— як ад сапраўднага амерыканскага паліцэйскага: гурковым ласьёнам, хвойнай вадой і двума флаконамі адэкалону «Шыпр» — рубель дваццаць кожны.

— Тады кабаньчык майго бацькі таксама ў амерыканскай паліцыі робіць,— заціснула двума пальчыкамі нос Надзька. I што гэта за пудзіла на ланцугу трэцца каля яго, чаму гэта яны, як два сабакі, на адным ланцугу ходзяць, што за палку, што за аглоблю аплёў ён вакол рукі.

— Гэта не пудзіла,— збянтэжыўся, але не пакрыўдзіўся Васька. Разумеў, што сапраўды вінаваты перад Надзяй.— Зусім нават не пудзіла, а ўвасабленне амерыканскай Свабоды. I не палка, тым больш не аглобля ў руках у мяне, а паліцэйская дубінка. Ты ж у тэхнікуме вучышся, стыпендыю атрымоўваеш і палітыку павінна ведаць.

— Калі ў вашым тэхнікуме ўсе такія палітыкі і ў такіх касцюмах, тады я Кацярына Другая. I не жадаю, каб побач са мной быў арап Пятра Вялікага.

З гэтых слоў Васька зразумеў, што ад гуталіну ён не адмыўся, і ён хацеў ужо плюнуць на баль-маскарад, на першы прыз і нават на Надзю і падацца да свайго пакоя, дзе ў яго тое-сёе было прыхавана, каб па-людску сустрэць Новы год: бутэлька замежнага рому, як высветлілася пазней, амаль такога ж, як і гуталін. I Васька ўжо з сумам азірнуўся: ці не замінае яму хто-небудзь на дарозе назад, і на дарозе яму ніхто не замінаў, ало Надзя разгадала гэты яго захад, разам з ягоным маўклівым сябрам пагнала ў залу. Пагнала паперадзе сябе, нібыта яна, а не ён, Васька, была амерыканскім палісменам.

За касцюм Ваську з сябрам далі другую прэмію і тым канчаткова сапсавалі яму настрой: за адны толькі пакуты маглі б даць і першую, але першую, як абвясціў дырэктар, журы вырашыла нікому не прысуджаць. А Свабоду і паліцэйскага выклікалі па сцэну пасля таго, як Васька растлумачыў іх маску і добра ўрэзаў на імперыялізму, што душыць усякую праяву свабоды, не дае і кроку ступіць простаму чалавеку,— гаворачы гэтыя словы, ён глядзеў на Надзьку. Ім пад тупі уручылі дарагі альбом для фотакартак і шэсць невялічкіх, але цяжкіх крыштальных чарачак. I тут, прымаючы гэты прыз, яны з сябрам ледзь не пагарэлі. Дырэктар раптам зацікавіўся ланцугом. Было невядома і засталося невядомым: ці прызнаў ён яго і таму пацягнуўся, ці то яшчэ не набыў новага ланцуга для свайго ваўкадава. Васька ж паказаў тут сябе сапраўдным амерыканскім палісменам — пад смех залы і радасныя, пахвальныя воклічы пагнаў свайго сябра са сцэны дубінкай. Не выказала ніякай радасці адна толькі Надзя. Адмовілася яна ўзяць і дарагі альбом, які Васька шчыра тут жа хацеў падарыць ёй.

— Для кветачак, Васька, сабе пакінь. Кветачкі будзеш збіраць, сушыць і складваць...

З такой жа рашучасцю і не без кпінаў абсекла яна ўсе яго спробы залучыць яе ў пакой і, як заведзена, па прызначэнні выкарыстаць крыштальныя чарачкі, абмыць іх.

— З кім-небудзь іншым, Васька...

— А я з табой, і толькі з табой.

— Са мной пасля дожджычку ў чацвер.

— Дык якога ж чорта лысага цягнулася ты сюды? — Васька зазлаваў не на жарт, нагадаў усе крыўды, усе здзекі: ён жа перад ёй і так і гэтак, ледзь не пакаёўкай служыць, а ў адказ ніводнага чалавечага слова. I ён ужо сумняваўся, ці ёсць у яе сэрца і каму яно належыць. Новы ж год на дварэ. I гэты Новы год, мроілася яму, быў падобны зараз на Надзю, такі ж калючы, непрыветны. I не ведаў ён ужо, як пазбавіцца ад Надзькі, выстаўляецца як немаведама хто, а разам жа гусей у Княжборы ганялі, і ён хацеў ужо нагадаць ёй пра тых гусей, але Надзя нечакана ўзяла яго руку і неяк дрыготка сціснула яе.

— Мне тут душна, пайшлі адсюль.

— Куды? Сёння ўсе святкуюць. Радуюцца ўсе сёння.

— А мне плакаць хочацца.

— Табе — плакаць? — не паверыў ён.

— Я ішла сюды такая радасная, такая радасная. I сама не ведаю, чаму радавалася. Здавалася, што сёння ўсё будзе незвычайнае, як нарадзілася на свет я сёння. А тут каля вашага тэхнікума дрэвы ўсе павалены, голле і макаўкі ўсе паабразаны. Леснікі яшчэ... I ад цябе так гуталінам і, прабач, хлявом...

— Так, хлявом, але ж сама ты заатэхнік.

— Ну і што з таго?.. Хвасты каровам круціць... Ведаю, буду круціць у якой-небудзь цьмутаракані... Не хачу толькі чуць ад цябе, не хачу слухаць, што я павінна, што я абавязана, і гэдэ і тэпэ, што бацькі мае век круцілі, вясковыя яны, зямныя. А я не хачу ні хвасты круціць, ні камусьці абавязанай быць. Чаму гэта я з абавязкам нарадзілася, а не таму ўбачыла свет, што бацька з маткай кахалі адно аднаго...