Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Што гэта вы робіце? — не зразумеў Антон.

— Не бачыш? Дошкі адбіваю. Труну дзеду рабіць будзем. — Прахор мацней ударыў абухам. Дошка жалобна рыпнула і раскалолася.

— Вы што — думаеце хаваць дзеда ў гэтых свінячых дошках? — Антон згаладнела каўтнуў паветра.

— А што? Не паны. І так у зямельку можам легчы. І нават у чым маці нарадзіла можам легчы. — Прахор выпрастаўся. На ягоным ілбе блішчаў пот. — Маці ў цёплай вадзе адпарыць іх, памые... Я гэблікам падраўняю. Як свелсыя будуць...

Ён казаў гэтыя словы ўсё менш упэўнена, быццам угаворваў і Антона і самога сябе.

— І гэта ўсё, што дзед заслужыў на гэтым свеце? Кінеце яго ў зямлю, як жабрака, як свінню... — здавалася, Антон вось-вось ударыць бацьку.

— А мы і ёсць жабракі. Хіба ты не ведаў? — Прахор гаварыў спакойна, жалобна. — Дзе ж я вазьму новыя дошкі? У мяне лесу няма. І пільні няма. Я — Радзімовіч, чорная костка, а не пан Незабітоўскі. Пана Незабітоўскага, як здохне, у залатой труне пахаваюць. А нам і так добра...

Ён памкнуўся быў зноў адбіваць брудныя дошкі, але Антон рашуча ўзяў яго за плячо:

— Не трэба. Дайце мне сякеру. Мы дзеду дубовую труну зробім. Тысячу гадоў будзе ў ёй ляжаць...

— Што ты надумаў, сынок?— пабялеў у твары, спалохаўся Прахор.

— Звалю дубок каля Чорнага ляда. Я яго даўно нагледзеў. Труну за ноч зраблю — сякерай і долатам выдзеўбаю. І дзеда заўтра пахаваем. Дзед наш чалавек быў, і пахаваем яго па-людску.

Антон казаў гэта цвёрда, моцным голасам. І ўжо браў з бацькавых рук сякеру, затыкаў яе за пояс.

— Што ты?— Прахоравы вочы заблішчэлі. — Стражнікі ў маёнтку... Баўтрук па лесе ходзіць... Не дай бог, Антон, як зловяць... Заб'юць.

— Звалю дубок, — яшчэ больш рашуча гаварыў Антон. — Скулу ім у бок — не зловяць... Я з Іванам Міхейчыкам паеду.

Крыўда за дзеда, злосць на бацьку былі ў яго голасе. Ён ні разу яшчэ так, па-мужчынску строга, не гаварыў з бацькам і адначасова здзіўляўся сваёй смеласці і палохаўся яе, але не мог справіцца з сабою: быццам нехта, сярдзіты і рашучы, сядзеў унутры і выпіхваў словы, ад якіх бялеў бацькаў твар.

Прахор калупнуў доўгім чорным пальцам вылінялае брыво, толькі сказаў:

— Ну глядзі... Як зловяць...

А самому падумалася: «Звар'яцеў свет... Каб я ды гэтак са сваім бацькам гаварыў калі... Слоўца, бывала, не пікнеш...» Антон запрог Чумака ў калёсы, кінуў на дошкі ахапак аўсянай саломы. Выязджаючы з двара, убачыў праз акно, як у хаце цьмяна блішчыць агеньчык свечкі. У душы была туга, як чорная сажа ў коміне.

Над скамянелай ад начнога марозу вуліцай пырхалі рэдкія сняжынкі. Было яшчэ вельмі рана, і вёска здавалася нежывой. Толькі над вялікай — чатыры акны на вуліцу — хатай Кандрата Гаранка ўжо ляніва поўз у неба густы сіні дым.

Сам Гаранок, высокі жылісты мужчына з худым жоўтым тварам, у сподняй белай кашулі, у калматай авечай шапцы на галаве, чэрпаў ваду са студні. Кіўнуў галавою на Антонава прывітанне, падазрона паглядзеў яму ўслед.

«Бач ты, не спіцца яму, — падумалася Антону, — як ні багацее чалавек, а ўсё яму мала... Хутка грошы будзе квасіць, як капусту».

Ён прагрукатаў па мёрзлай вуліцы, спыніўся каля хаты Міхейчыкаў. Васьмёра душ жыло ў гэтай хатцы, старой, пахіленай да зямлі, з брылём брудна-шэрай саломы на страсе. Усе — дробныя, невялічкія, чарнавокія: бацькі — Цімох і Матруна — сівыя, дзеці — чорнагаловыя. Са старэйшым, Іванам, Антон сябраваў і спадзяваўся, што той паможа спілаваць і прывезці з лесу дубка.

Міхейчыкі ўжо таксама не спалі. У сенцах, цёмных, з бруднай гнілой падлогай, з адзіным, затканым павуціннем акенцам, стаялі жорны. Іван, заспаны, ускудлачаны, накінуўшы на плечы світку, разам са сваім малодшым братам — Антон нават не ведаў ягонае імя — малоў жыта. Натужна гуў вялікі шэры камень. Зерне пад ім аж трашчала. Тоненькая нітка цёплай жоўтай мукі лілася ў драўлянае вядро.

Антон паздароўкаўся і колькі хвілін глядзеў, як круцяць жорны Міхейчыкі. Малодшы брат ужо стаміўся, хутка дыхаў і таму вельмі абрадаваўся Антонаваму прыходу — зразумеў: будзе перадышка. І, сапраўды, Іван, спацелы, чырвоны, сказаў яму:

— Юзік, вымеці муку з-пад каменя. Трохі аддыхаемся...

Юзік радасна схапіў гусінае крыло і пачаў завіхацца каля жорнаў, аж узнялося белае воблачка.

— Чаго ты так рана? — падышоў да Антона Іван. Быў ён круглатвары, прыгожы, з чорнымі вусікамі, што ўжо выразна прабіваліся над губою. Адзінае толькі псавала ягоны твар: вялікі чырвоны пісяг у форме капыта над левым брывом. Калісьці, малы, надумаўся падаіць карову, і яна трахнула яго капытом. З таго часу і называлі яго Капыток.