Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Давай купім, — загарэўся Кузьма. — Юшкову Івану падарунак зробім. Чула б ты, як ён іграе. Сэрца, здаецца, з грудзей вымае ў чалавека. Свой гармонік ён у балоце кінуў, як арыштоўвалі нас. Сябра ён мне вялікі, з бяды не раз выручаў, і хачу я аддзячыць яму чым-небудзь...

Праскоўя паглядзела на Кузьму, хацела нешта сказаць, але ён зноў загаварыў:

— Ты не думай, што я яму, як камандзіру, хачу гэта зрабіць. Проста, як сябру, як чалавеку. Такім людзям усё б аддаў. А ён тут адзін, сям'я далёка, на Урале. Ну і сумуе Іван, хоць ніхто не бачыць суму ягонага. А грошы ў нас яшчэ будуць.

— Ды хіба мне грошай шкада? — усміхнулася Праскоўя.

Яка падышла, абняла Кузьму.

— Залатое ў цябе сэрца...

Перад калядамі Кузьма разам з Сяргейкам рушылі з дому. На вакзал іх праводзілі Праскоўя, Юшкоў і Васька Шворан. Перад тым як выйсці з барака, Кузьма вынес з-за шырмы гармонік, урачыста аддаў у рукі Юшкову:

— На, Іван Еўдакімавіч... Іграй.

— Што гэта? — Юшкоў аж зрабіў некалькі крокаў назад.

— Гармонік, — весела ўсміхнулася Праскоўя. — Брат мой на ім іграў. А цяпер ужо не тыя гады, не іграе. Бярыце, Іван Еўдакімавіч. Гэта вам ад нас з Кузьмой і Сяргейкам падарунак.

Юшкоў глядзеў то на яе, то на Кузьму, разгублена моршчыў лоб. Відаць было, што гармонік вельмі яму падабаецца, што яму не церпіцца на ім сыграць, як дзіцяці пагуляць з новай цацкай. Але ён усё марудзіў, пальцы керухомелі ка чорных і белых гузіках ладоў.

— Не магу я ўзяць, — нарэшце сказаў ён. — Ніякага брата ў цябе, Праскоўя, няма. У капейчыну вялікую вам усё гэта ўляцела...

— Кажу, што братаў гармонік, а вы не верыце, — зачырванелася Праскоўя. — Брат у мяне кандуктарам на чыгунцы. Аж у Маскву ездзіць. Бярыце...

Юшкоў нахмурыў бровы, страсянуў чорным чубам, зайграў «Трансвааль».

На вакзале Праскоўя пацалавала Сяргейку, Кузьму, сказала, гледзячы ўдалячынь, дзе ў суцэльную бліскучую лінію зліваліся рэйкі:

— Дай вам бог усяго добрага. Хутчэй вяртайцеся.

І Кузьма зразумеў: яна так хвалявалася, так хацела, каб сын яе спадабаўся свякрусе і свёкру. Палюбяць яго — палюбяць некалі і нявестку.

Юшкоў моцна паціснуў Кузьму руку:

— Лячыся, Радзімовіч. У вёсцы, яно вядома, без работы не сядзяць. Ды і сам ты такі, што не ўседзіш. Але выбірай што-небудзь лягчэйшае — бярвенне і каменні не цягай...

Васька Шворак стаяў трохі збоку, слухаў, што гавораць дарослыя. Цёмныя пукі цвёрдых, даўно не стрыжаных валасоў вылазілі ў яго з-пад шапкі.

— Я як вярнуся, завяду цябе да нашага ротнага цырульніка Федарэнкі, — паабяцаў яму Кузьма.

Васька калупаў наском чаравіка снег, сказаў:

— Табе, дзядзька, мастак Іван Іванавіч Лебедзь прывітанне перадаваў.

— І яму перадай ад мяне. Добра? Намаляваў ён ужо цябе?

— Тулава намаляваў, а галава нешта не атрымліваецца, — сур'ёзным голасам сказаў Васька і зноў глянуў на Кузьму. І ў цёмных, не дзіцячых вачах было чаканне. Кузьма, адчуўшы гарачыню ў сэрцы, здагадаўся: Васька, як і кожны хлапчук на яго месцы, цярпліва чакаў, што яму паабяцаюць прывезці нейкі падарунак. Ён, хоць даўно ўжо не было на свеце ні ягоных бацькоў, ні сясцёр і братоў, усё-такі верыў, што нехта і для яго прывязе што-небудзь.

— Што ж прывезці табе? — уздрыгнуў Кузьмоў голас.

Васька раптам зачырванеў, сказаў ціха:

— Прывязі мне, дзядзька, морквы. Мы кніжку чыталі, дык там зайцы моркву ядуць. Салодкая яна.

Чмыхнуў белай гарачай парай цягнік, нясмела заляскаталі колы. Прыпаўшы да акна, Кузьма з Сяргейкам глядзелі на перон, дзе ўсё аддаляліся, усё драбнелі фігуры людзей. Выціраючы слёзы, махала рукой Праскоўя. Юшкоў бадзёра ўсміхаўся, іграў на гармоніку нешта вясёлае. Ляпіў снежку, глядзеў услед цягніку Васька Шворан, дванаццацігадовы чалавек, які бачыў вайну, дзве рэвалюцыі, які ўмеў курыць і зарабляць сабе на хлеб, але яшчэ ні разу ў жыцці не паеў уволю морквы.

У вагоне, брудным і дрогкім, было многа народу. Ехалі вясковыя дзядзькі і цёткі з мяхамі і клункамі, ехалі салдаты, згаладалыя ціхія інтэлігенты ў пакамечаных капелюшах, сям'я цыганоў са шматлікімі крыклівымі дзецьмі. Гарбаносы карычнятвары цыган з вялікай бліскучай завушніцай у левым вуху рэзаў доўгім нажом сала і еў гэта сала проста з нажа.

— Татка, а ён не адрэжа сабе язык?— спалохана зашаптаў Сяргейка.

Нарэшце хлопчык заснуў, уткнуўшыся тварам у плячо Кузьмы. А Кузьма сядзеў каля акна, не адрываючыся глядзеў на вечаровыя лясы і палі, што пралягалі абапал чыгункі. Чырвонае марознае сонца ўжо схавалася за небасхілам. Там, дзе яно села, трапяталася шырокае залаціста-жоўтае полымя. У вагоне пацямнела. Прыйшоў праваднік, у ліхтары, што вісеў пад карычневай столлю вагона, запаліў свечку.