Вінцэсь Мудроў - Багун

— Упершыню імя Эрнэста Гэмінгуэя савецкі друк згадаў у 1928 годзе, а першыя гэмінгуэеўскія апавяданьні наш чытач пабачыў толькі ў 1934 годзе. Іх надрукавалі часопісы “30 дзён”, “За рубяжом” ды “Інтэрнацыянальная літаратура”...

— Не магу больш, два літры ў жываце, — дыхнуў Івану ў вуха прафэсар Гоман, тыцнуў у бок, і яны — сьцярожка, на паўсагнутых — выйшлі з залі.

— Трыста пяцьдзесят кілямэтраў ехалі, каб розную лухту слухаць, — ужо ў прыбіральні, з пачуцьцём палёгкі, выдыхнуў Гоман, напорлівым струмком сьвідруючы пісуар. Прафэсар здаволена бухнуў, аддзьмуўся. Тут жа, у прыбіральні, яны выпалілі па цыгарэце, зь неахвотаю выйшлі ў калідор. У залю, аднак, не пайшлі. Не змаўляючыся, павярнулі направа і супыніліся перад шклянымі дзьвярамі з надпісам “Абанэмэнт”.

— Заходзьце, заходзьце, — пачуўся дзявочы голас, і яны — Іван левай рукой, а Гоман правай, — схапіліся за дзьвярную ручку.

Дзяўчына-бібліятэкарка была з тых, якія заўсёды падабаліся Івану. Белы, крыху выцягнуты тварык; пухнатыя вусны; тоўстая, падцятая на ўзроўні лапатак і перахопленая ля патыліцы чорнай стужкаю каса.

Дзяўчына пайшла да стала, і Гоман з Іванам мелькам пераглянуліся.

— Якія ў вас кніжкі пацёхканыя-а... — прасьпяваў прафэсар, азіраючы стэнды.

— Фонды ад дзевяностага году не папаўняліся, — у голасе дзявочым прагучала шчырая крыўда. — А вы што... з канфэрэнцыі?

— Так... прыехалі вось... паглядзець на тутэйшых прыгажунь, — прамовіў Іван, пасьміхнуўся, але тут жа нагнаў на твар цень глыбокай турботы: — А чытачоў зь дзевяностага году паболела?

— Чытацкая аўдыторыя штогоду зьмяншаецца, — дзяўчына зьлёгку пачырванела, — у бібліятэкі сёньня ходзяць толькі студэнты ды школьнікі.

— Ну а Гэмінгуэй у вас ёсьць? — гукнуў прафэсар. — Прысеўшы на кукішкі, Гоман правёў пальцам па кніжных карэньчыках.

— Ёсьць там... на ніжняй паліцы. “Фіеста”, “Сьвята” і “Па кім звоніць звон”.

— Чытаюць Эрнэста? — прафэсар дастаў з паліцы тры кніжкі, узважыў на далоні.

Бібліятэкарка ніякавата хітнула галавой.

— А вось мы зараз правядзем экспэрымэнт, — Гоман падышоў да бібліятэкарскага стала, паклаў радком усе тры гэмінгуэеўскія кніжкі. — Хай яны вось тут, на відавоку, паляжаць, а мы паглядзім — ці возьме хто, — у гэты момант за дзьвярыма пачуліся прыглушаныя воплескі, і Іван з прафэсарам пасьпяшалі ў залю.

Калі выходзілі зь бібліятэкі, Іван азірнуўся, і дзяўчына — а можа гэта толькі падалося — абдарыла яго мімалётнай усьмешкай.

У калідоры іх нагналі паляк з рабаценем. Тыя таксама бегалі ў прыбіральню. Пастаялі ўчатырох у цёмным калідоры, перакінуліся колькімі словамі і, уздыхнуўшы, пайшлі слухаць акадэмічнага апівуду — так назваў рабацень літаратуразнаўцу Калюжнага.

Пакуль ладкаваліся ды рыпалі крэсламі, дасьледнік сёрбнуў вадзіцы, выцер вусны нясьвежай насоўкай.

— Наступная спроба выдаць “Па кім звоніць звон” прыпала на 1965 год. Раман мусіў зьявіцца ў часопісе “Зьвязда”, аднак у апошні момант набор раскідалі. Гэтым разам спробу выданьня здушыла няўрымсьлівая Далорэс Ібаруры — кіраўнічка Іспанскай кампартыі, якая на той час жыла ў Маскве. У выніку раман выйшаў у сьвет, аднак закрытым выданьнем. Усе асобнікі гэтага выданьня былі пранумараваныя і выдаваліся пад расьпіску выключна “надзейным” людзям...

Калюжны відавочна перабіраў час, і Лёнька пастукаў асадкай па стале.

— Яшчэ хвіліну... — прамармытаў Калюжны і, падганяючы час, адгарнуў пару старонак.

… Адразу ж пасьля сходу Лёнька Холад, нічога нікому не сказаўшы, зьехаў у Піцер. Абараніў там, прычым, вельмі хутка, кандыдацкую, уладкаваўся рэдактарам у выдавецтва “Аўрора”, але неўзабаве вярнуўся дахаты. “Цяжка жыць на Радзіме, сярод плебеяў, але й на Чухоншчыне нясоладка”, — паведаміў Лёнька пры сустрэчы. Вярнуўшыся з Піцеру, сябрук знайшоў яго па тэлефоне, і яны сустрэліся ў вакзальным рэстаране.

“Ну а цяпер куды?” — запытаўся ён сябра, разганяючы рукой тытунёвы дым, што плыў над столікам.

“Паеду на правінцыю. Паабяцалі загадчыка катэдры ў адным пэдінстытуце”.

Іван глытаў пякучую гарэлку, і сэрца ягонае замірала ад усьведамленьня, што Лёнька Холад прыедзе ў сваю правінцыю, што-небудзь ляпне пра Юнга ды Адлера, да яго прыставяць асьведамляльніка, перавядуць з загадчыка катэдры на старэйшага выкладчыка… Сябар, вядома ж, зап’е, і бліскучая Лёнькава зорка пацьмянее, стане амаль незаўважнай за тоўстым бутэлечным шклом.

Лёнька зьехаў начным цягніком, і ўсе наступныя гады цьвяліў збалелае сэрца. Цьвяліў, калі сьцюдзёнае прозьвішча “Холад” мільгала на старонках навуковых часопісаў; калі жонка, уздыхнуўшы, пыталася: “Як там Лёня?”; калі ў людзкім натоўпе пракідваўся хтосьці падобны да Лёнькі Холада — такі ж падхорцісты і русявы. І вось, пасьля доўгай разлукі, пасьля столькіх марна пражытых гадоў, яны сустрэліся, дапытліва глядзелі адно на другога — і ў вушы назойліва лезла няўцямная хуткагаворка.