Вінцэсь Мудроў - Багун

За сьценкай ізноў зарыпелі масьніцы.

— Ах, ду біст а-зэ паскудняк! — гойкнула крамнічыха Двойра і Багун пудліва адскочыў ад прылаўка.

Крамнічыха выбегла з бакоўкі, паспрабавала хвастануць ката ручніком, але той сігануў на парог і зьнік у дзьвярной пройме.

— Зьвядзе са сьвету, чортаў кот, — паведаміла Двойра, сказала яшчэ штосьці па-свойму і ў гэты момант з бакоўкі выйшаў, трымаючыся за бокі, сам гаспадар.

— Нырн-кранк, — выдыхнуў Рувім у адказ на запытальны погляд наведніка, скрывіўся, згадваючы, як гэта будзе па-тутэйшаму, але наведнік і так зразумеў, што гаворка ішла пра ныркі.

Хвароба вымагала хвіліны маўчаньня. Багун памаўчаў, спачувальна насупіў бровы, а потым, прасьвятлеўшы з твару, кіўнуў у бок прыймача:

— Ну, што там кажуць?

— Нічога ня кажуць. Паліцыянты плёмбу наляпілі і лямпы выкруцілі. Каб Гляйвіц ня слухалі.

Такая навіна ўразіла наведніка.“Міцька Барзевіч таксама, відаць, Гляйвіца слухаў — таму і патрапіў у вязьніцу”, — падумаў Багун, хацеў запытацца — хто ён такі, гэты Гляйвіц, але змаўчаў, адно перасмыкнуў шчаціністым падбародзьдзем.

— Мыдла шукаеш, ці запалак?

— Газай хацеў разжыцца, — уздыхнуў наведнік, — цямнее рана, лямпу да самай ночы палім...

Уваходныя дзьверы рыпнулі і ў сьветлым атворы ўзьнікла нахабная каціная галава.

— За газай нават у Глыбокае езьдзілі — няма ні кроплі, — крамар ляпнуў далоньню па сьцягну, ушчуваючы ката, але той прайшоў міма, не павёўшы вокам. — Магу даць бутэльку... з апошніх запасаў. Але не за грошы. Вязі тры курыцы.

З крамы Багун выйшаў, праклінаючы Рувіма і ягоную гандлярскую нацыю. Дзе гэта было, каб за пляшку паганай газы прасілі аж тры курыцы! Багун уявіў, як гадаваныя ім хахлаткі б’юцца пад хазанскім нажом, здрыгануўся ўсім целам і замлелымі ад хваляваньня пальцамі стаў адвязваць лейцы ад плоту. Злосьці дадавала і тое, што крамар на пытаньне: “Як справы на фронце?” — таргануў плечуком і ціха прамямліў: “Ня ведаю”. І гэта ён, галоўны местачковы прайдзісьвет і праныра ня ведае — дзе цяпер немцы?

Доўгая вуліца, забудаваная габрэйскімі камяніцамі, была панурай і пустэльнай. Давялося нават палічыць на пальцах — ці не субота сёньня — і зірнуць на вокны, выглядаючы вогнікі шабасовых сьвечак. Але сёньня была серада і ў шыбах адбіваліся цёмныя лужы, сьпічакі местачковага касьцёлу ды асьлізлае верасьнёўскае неба.

Гарбацярня пана Бурша была на замку, а на мокрым ганку сядзеў ды пускаў мыльныя бурбалкі Буршавы сын Рышка. Сыну таму ішоў чатырнаццаты год, але ён ня ўмеў ні пісаць, ні чытаць, дзень да дня сноўдаў вакол гарбацярні, альбо, як цяпер, пускаў бурбалкі праз тонкую чараціну.

Размаўляць з дурнілам ня надта пасавала, але Бадун, азірнуўшыся, нацягнуў павады.

— Рышка, чаму гарбацярня зачынена?

Дурніла не адгукнуўся, працягваў дзьмуць у чараціну і толькі калі бурбалка лопнула, наставіў на Бадуна бялёсыя вочы.

— Длячэго замкнента? — запытаўся Бадун па-польску.

Рышка перасмыкнуў плячыма, блазнавата пасьміхнуўся і калі Бадун цокнуў языком і калёсы скрануліся зь месца, крыкнуў:

— Пянёндзы ляснуліся, таму і замкнента.

Колы, пракаціўшыся па мяккім пяску, замалацілі па бруку і душу апанавала глухая трывога. “Як гэта — ляснуліся? — падумаў Багун, падганяючы каня, — а што ж будзе зь ягонымі грашамі, якія ён крывавым мазалём зарабляў і якія цяпер ляжалі, спавітыя ў рагожку, на дне каванага куфра? Пяць тысяч злотых новымі паперкамі! За іх яшчэ ўчора можна было набыць паравоз, а сёньня, выходзіць, пан Бурш ня дасьць і шклянку гарбаты?”

Багуну стала горача. Ён сьцягнуў з галавы башлык, расшпіліў бурнос і тут жа ўвабраў голаў у плечы, аглушаны бязладным птушыным граем: вароніна грамада ўзьнялася над касьцельнымі вежамі, завісла на імгненьне ў паветры, і калі брынклівы звон бомкнуў другім разам, з адчайным лямантам падалася ў бок Зарэчча.

“Можа там што пачую?” — падумаў Багун, пазіраючы на высокія сьпічакі, і праз хвіліну скіраваў каня на Касьцельную вуліцу.

На цьвінтары, як заўсёды, сядзелі жабракі, а крыху зводдаль, ля збуцьвелага крыжа, пастаўленага некалі з нагоды прыезду нейкага дастойніка, стаялі дзьве мнішкі і штосьці распавядалі двум местачковым цётухнам.

— Бомбардуён страшне, — даляцела да вушэй кароткая фраза, Багун наструніў слых, але ў касьцёле зайгралі варганы і заглушылі жаночыя галасы.

У атвор разнасьцежаных дзьвярэй ён увайшоў баязьліва, сьцярожка, уражаны тым — як зыбаецца падлога і як дрыжыць паветра ад цяжкіх уздыхаў варганаў. Яму, праваслаўнаму чалавеку, ня надта ёмка было ўбівацца ў касьцёл, да таго ж і апранаха не пасавала такой мясьціне — на Багуну быў зацухмолены, пацяжэлы ад дажджу бурнос. Але ён увайшоў, хуценька, каб ніхто ня бачыў, перахрысьціўся па-праваслаўнаму, сьціпла прытуліўся ля сьцяны. Народу ў касьцёле было шмат і сярод вернікаў пракідваліся зялёныя мундуры памежнікаў. Адзін зь іх, стрыжаны на лысага капрал, кленчыў непадалёку, і Багун, зыркнуўшы на стрыжаную галаву, вырашыў дачакацца канца набажэнства ды распытаць капрала — як ідуць справы на фронце і хто там каго бамбардуе.