Вінцэсь Мудроў - Багун

Неўзабаве варганы аціхлі, аціхлі і кабеты, якія дрогкімі галасамі падпявалі варганам, і на амбоне абудзіўся раскацісты мужчынскі голас: — Буг чува над Польском!

Словы казані залуналі пад скляпеньнямі, блытаючыся з гулкім рэхам.

— Сіла вяры Народу оказаласен в цалэй потэндзе подчас войны обецнэй... В тэй філе, кеды град поціскуф немецкіх межысен в цяла жолнерске, град модлітв плыне од іх жон і матэк...— некалькі цётак нечакана ўголас заплакалі і ксёндз зрабіў паўзу.

— Гды напшэців нашым лётнікам вылецон хмары врогіх лятавцуф, бы стронцаць нашых в імен пыхы шатаньскей, то насі вылецон на свых сталёвых птаках з Хрыстусем в сэрцу. Чыж не яснэ — гдзе бэндзе звычэньство? — пачуўшы слова “звычэньство” вернікі гамузам перажагналіся, Багун таксама перахрысьціўся і ў тую ж хвілю стрэўся вачыма з капралам. Капрал, як падалося, паглядаў на яго зь нянавісьцю. “Заўважыў, што я праваслаўны,”— улякнута падумаў Багун і нячутна, сьпінай наперад, падаўся да выхаду. Памежнікі ўсе скрозь былі “рдзеннымі” палякамі і ня надта любілі тутэйшых. А цяперашнім часам дык наогул маглі зьвезьці куды-небудзь, як таго Міцьку Барзевіча.

Багун жвава, амаль подбегам, прамінуў цьвінтар, ускочыў на калёсы, голасна гойкнуў: — Н-но, пыха шатаньска! — І вароніна грамада, абуджаная такім воклікам, бязладна загарлала на высокіх таполях.

Лазунок, малады буланы конь, усю дарогу мерна пырхаў, шапатліва абмахваўся хвастом і гэтыя зыкі ўрэшце змарылі Багуна. Ён нацягнуў на вочы башлык, зьмежыў павекі. І ўраз калёсы паехалі неяк бокам, жоўтае іржышча, на якое ён дагэтуль глядзеў, ператварылася ў штосьці невыразна-шэрае і чорны Рувімавы кот, скочыўшы ў тую шарызну, пабег, капытлівым пошчакам скаланаючы навакольле. У тое ж імгненьне сон зьляцеў з павекаў і рука машынальна пацягнула лейцы, даючы дарогу стрэчным вершнікам. Вершнікаў было пяцёра, яны гналі коней наўскач і Багун, зірнуўшы на дарогу, бязгучна прашаптаў: “Памежнікі”.

Вайскоўцы праляцелі міма, дыхнуўшы пахам конскага поту, адэкалёну і новай, яшчэ не абношанай скуры. Ехалі яны, відаць, далёка, бо да сёдлаў былі прытарочаны брызэнтавыя саквы, бляшаныя скрынкі, а адзін вершнік трымаў на конскім карку фанэрны куфар.

— Буг чуе над Польском! — крыкнуў Багун усьлед вершнікам і адзін зь іх — той, што вёз фанэрны куфар — азірнуўся і махнуў рукой.

Далей, аж да самай Мандрыкінай павароткі, Багун спаў, а калі калёсы рэзка павярнулі і Лазунок, адчуўшы тупкі бальшак, паехаў жвавей, ачуўся і ўгледзеў знаёмую постаць. Па бальшаку, у бок вёскі, шыбаваў Міцька Барзевіч. Два тыдні таму Міцьку, як палітычна ненадзейнага, забрала паліцыя і старая Барзячыха сплакала ўсе вочы.

— Міцька, халера ясна! Жывы!

— Жывы-ы, — адгукнуўся хлопец, спрытна сеўшы на калёсы, — староста загадаў усіх адпусьціць. Ім цяпер не да нас.

Міцька налёг сьпінай да багуновы плячук, зморана перавёў дых.

— Ну, як там... што чуваць? — запытаўся Багун, падганяючы Лізунка.

Хлопец ізноў уздыхнуў.

— Немец ад ранку над Глыбокім лётаў.

— І што — зьбілі?

— Саб’еш яго... Пастралялі з карабінаў ды плюнулі... Высока...

Міцька кашлянуў, дастаў з кішэні пачак гарадзенскай “мэвы”.

— Давай, дзядзька, засмалім. Староста выдаў... у якасьці кампэнсацыі.

Пару хвілінаў ехалі моўчкі, глытаючы пяршывы дым і Міцька, пасьля чарговай зацяжкі, запытаўся:

— Ня ведаеце, дзядзька — прыймач ці забралі?

Міцькавы самаробны прыймач паліцыянты й сапраўды прыходзілі рэквізаваць, але Барзячыха ўшчала гвалт і тыя махнулі рукой — адно абгарнулі слухаўкі паперай ды паставілі плёмбу.

— На шафе ляжыць, — выдыхнуў Багун і тыцнуў хлопца ў бок, просячы прыпаліць загаслую цыгарку.

Міцькава хата стаяла наводшыбе, на невысокім пагорку, падпёршы асьлізлае неба высокай страхой. Пасярэдзіне страха ладна асела і сама хата нагадвала кітайскую фанзу.

“Няма гаспадара”,— падумаў Багун, а згадаўшы Пархвена, Міцькавага бацьку, неўпрыкмет перахрысьціўся. Дзесяць гадоў таму Пархвен выправіўся на заробкі ў Канаду, назад не вярнуўся і цяпер стаўленая ім хата гібела без гаспадарскага дагляду. Міцька ж гаспадаркай не займаўся: дзень да ночы слухаў самаробны прыймач, судзіўся з уладамі, кожнага месяцу прывозіў аднекуль кучу газэт ды ўлётак і аднойчы нават прасіў яго, Багуна, завесьці тое дабро ў Глыбокае. Газэты ён узяў, але да Глыбокага не давёз: прыкупіў у Рувіма падшыўку “Русского Слова” за 1938 год ды абклеіў імі хату.

На падворку бартулёвай хаты — Бартуль быў зацятым паляўнічым і трымаў у сябе двух выжлаў — пачуўся сабачы брэх. Сабакі лена брахнулі, потым скавытнулі і скавытаньне тое зьлілося са здушаным жаночым лямантам: