Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Статус жанчыны тут увогуле быў зведзены да нічога: да ролі самкі — бы ў жывёльным статку…

І самі жанчыны з персаналу нібы гэтага не заўважалі. Найперш медсёстры са старэйшых, якія не адставалі ў жорсткасці ад мужчынаў. Крычалі на хворых, абзывалі брудна і крыўдна, білі беспакарана. Прычым хлопцам у сваёй злосці і нянавісці стараліся пацэліць нагой менавіта ў пахвіну — каб балючай…

Хоць Славік і разумеў, што, відаць, па-іншаму з такімі людзьмі, як гэтыя хворыя, нельга, бо не прымаюць і не баяцца яны нічога, апроч сілы, бо калі быць з імі добрым і ласкавым, дык на галаву сядуць… Але, тым не менш, падавалася яму гэта несправядлівым.

Асабліва цяжка было старым. Нармальным, звычайным людзям, але састарэлым і бездапаможным, ад якіх адмовіліся родныя і блізкія ды аддалі сюды. Відаць, у дзяржавы і сапраўды былі кепскія справы, калі яна трымала ў адным доме-інтэрнаце і дэбілаў, і старых, што ўсё жыццё працавалі на яе. «Старикам везде у нас почёт…» — спявалася ў знакамітай песні, якая колькі разоў гучала па радыё і тут. Як здзек. Што ж, большага «пачоту», пэўна, яны не заслужылі, як дажываць свае апошнія дні ў дурдоме сярод алігафрэнаў...

Увогуле, усё ў гэтым інтэрнаце было на нервах. Трымалася на нечым тонкім, бы павуцінка, што ірвецца імгненна і непрадказальна. Знешне спакойны чалавек мог у хвіліну сарвацца з ланцугоў з-за нейкага нязначнага, непрыкметнага, здавалася б, слова ці ўчынку, разысціся да пены на губах і біцця галавой аб падлогу, да ірвання адзежы на сабе і бесперапынных наскокаў на ўсіх сустрэчных, як на сценку, каб збіць, стаптаць, знішчыць… Супакойваць яго накідваліся санітары ўдвох-утрох, і толькі пырскі сліны ляцелі ва ўсе бакі…

Аднак і голад, і жорсткасць асабіста Славіка пакуль міналі. Яго палюбілі і медсёстры, і санітары. Стараліся падтрымаць ласкавым словам і падкарміць прынесенымі з дому прысмакамі. Яго шкадавалі... Чаму яго? Чаму пашанцавала стаць любімчыкам і недатыкальным менавіта яму? Хіба ж можна на гэтыя пытанні адказаць? Хто растлумачыць, чаму чалавечы статак раптам пачынае любіць аднаго і ганіць, таптаць іншага... Нават псіхолагі могуць толькі даваць свае надуманыя здагадкі ды меркаванні, а праўды не ведае ніхто.

Шмат часу Славіку не спатрэбілася, каб зразумець, што ў гэтым жыцці, прынамсі, у гэтым інтэрнаце, ды, відаць, у гэтай краіне, а мо і ў гэтым свеце наогул, так — у гэтым свеце… усё проста: цябе альбо шкадуюць, альбо табе зайздросцяць. Трэцяга не дадзена. І мяжа паміж адным і другім няўлоўная. Варта табе крыху падняцца з самага нізу, як замест шкадавання з’яўляецца зайздрасць. Бо шкадаванне гэтае ад пачатку рэдка шчырае, як у бабы Мані, часцей — пагардлівае. Таму і «шкадуюць», бо радыя, што ёсць нехта, каму яшчэ горш, чым ім. А зайздрасць… зайздрасць заўсёды адмоўная. Няважна, да цябе яна скіраваная ці ад цябе... Няма ў свеце нічога больш страшнага, чым зайздрасць. Колькі людзей з-за яе загінула — прыгожых, шчырых, сумленных, колькі войнаў пачалося — крывавых, жудасных, несправядлівых. І тут, у гэтым доме, усім правяць шкадаванне, якое адмоўнае, і зайздрасць, якая чорная… Прасцей жывецца таму, хто змірыўся з тым, што яго «шкадуюць». Няхай ім пагарджаюць, але яму ўтульна ў ягоным унутраным жыцці. Яму добра і спакойна, бо ніхто не прэтэндуе на тое малое, што ён мае.

Гэта ўсё так. Але — я не хачу, каб мяне шкадавалі. Хай лепш зайздросцяць. Як бы там ні было, шкадаванне апускае, а зайздрасць уздымае. Хоць куды мне падзецца ад гэтага: адны мне будуць зайздросціць, другія шкадаваць — і так скрозь усё жыццё. Бо заўсёды ёсць тыя, хто вышэй за цябе, і тыя, хто ніжэй, як бы высока ты ні ўзняўся ці як бы нізка ні ўпаў. Змяняецца толькі колькасць зайздроснікаў і шкадуючых… Але і адныя і другія — твае ворагі… Але я не хачу, не хачу, каб мяне шкадавалі… Лепш хай зайздросцяць… Хай лепш зайздросцяць, чым шкадуюць.

Такім было жыццё вакол Славіка, такімі былі думкі пра яго. І трэба было ўваходзіць у гэтае жыццё, вяртацца і прымаць такім, якое яно ёсць: найчасцей жорсткае і несправядлівае, рэдка — добрае і шчаснае… Гэта ён сяк-так разумеў нейкім глыбінным розумам. Аднак больш за ўсё яго здзівіла вось што: аднойчы, блукаючы па калідорах, ён падышоў да вакна ў холе, за тэлевізарам. Звычайна ён спыняўся каля вокнаў у канцах калідора, з якіх быў бачны толькі лес і трохі хатаў вёскі. Вакно ў холе выходзіла на другі бок, іншы, чым у ягонай палаце і па краях калідора, і з яго прад Славікам адкрыўся від на амаль усю вёску. Яна аказалася немаленькай: па гэты бок некалькі вуліцаў цягнулася кіламетры на два, і туды, зразумеў Славік, быў зрушаны вясковы цэнтр. З-за дрэваў вызірнуў белы цагляны двухпавярховы будынак са сцягам — сельсавет. Сцяг на ім быў… Славік хітнуў галавой і працёр вочы… Мроіва не знікла… Сцяг быў такі, які ён бачыў колькі разоў у снах у руках людзей: бел-чырвона-белы, а не чырвона-зялёны, як павінна было б быць у гэтай дзяржаве, як было, калі ён жыў у ёй раней...