Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Ён стаяў на беразе возера, стаяў ля вады — яшчэ адной стыхіі, якая ўмее забіраць чалавечае жыццё, хаваць у сабе чыесьці сумлівы і гора. Лебедзі, прывучаныя да падачак, ужо плавалі каля яго, аднак ён не зважаў на іх. Як яму было кепска! Як яму было самотна! Як яму было адзінотна! Як раздражнялі яго гэтыя шчаслівыя сваім птушыным шчасцем нахабныя і сквапныя лебедзі. І як выводзіў з сябе радасны смех дзяўчыны, што стаяла з хлопцам на мосце па-над возерам. Не смех нават, а рогат з гідкім папіскваннем. Нерваваў, злаваў, але і ацверажаў. Усё часовае, супакойваў ён сябе, усё праходзіць. Пройдзе і гэта. Жыццё ёсць змаганне. І трэба жыць. Каб выканаць сваё прызначэнне, дагэтуль невядомае яму… І якое, можа, так і застанецца неразгаданым да апошніх дзён... Трэба жыць!.. Як бы цяжка ні было… Як бы ні палохала тая невядомасць, што прытаілася недзе наперадзе… І тады будуць там, у нябачнай будучыні, і радасці, і… каханне… новае каханне.

Ну хіба гэта можна назваць сном?

Сны бываюць яркімі і падрабязнымі. Але ж не настолькі… Ці не варта ўзяць яго за нейкую аснову, за пункт адліку? Бо трэба ж з чагосьці пачаць, ад чагосьці адштурхнуцца…

Але як дакладна: жыццё ёсць змаганне.

8.

Блукаючы па калідорах і паверхах інтэрната, Славік звярнуў увагу, на якой мове ён размаўляе. На «трасянцы», як і большасць хворых, як і амаль увесь персанал, апроч хіба Станіслава Сцяпанавіча, мову якога ўмоўна, у параўнанні, можна было назваць рускай, хоць наўрад ці жыхары, да прыкладу, Свярдлоўска палічылі б яе сваёй з-за набытага акцэнту і шыкоўных мясцовых слоўцаў — навязлівых і непазбыўных, бо ёмістых і дасціпных. У Славіка хіба ўласна беларускіх — літаратурных — словаў было трохі больш, чым у палешукоў — жыхароў інтэрната ды персаналу. Аднак усё ж мова ягоная была не мінскаю, а хутчэй таксама паляшуцкаю. Зрэшты, тут усе казалі «му» замест «мы», «мула» замест «мыла», «буў», а не «быў», адзін ён «мыкаў» ды «быкаў» і ўжо гэтым, як і Станіслаў Сцяпанавіч, таксама адрозніваўся ад астатніх.

Славік назіраў за жыццём насельнікаў інтэрната і бачыў, што апроч сэксуальнай заклапочанасці найбольш турбаваў іх заўсёдны голад. Кармілі хворых, якія былі хворымі «на галаву» альбо былі без ног, без рук ці старымі, аднак у цэлым, можна сказаць, фізічна здаровымі, не проста кепска, а вельмі дрэнна. Ранкам падфарбаваная вада, часта без цукру: гарбата з кавалкам хлеба. У абед такая ж вада, але ў талерцы, і ў ёй плавала колькі макаронінаў альбо крупінаў ці кавалачкаў бульбы, рыбіныя косці альбо ніткі мяса, і лыжка прэснай кашы на другое. Увечары зноў лыжка кашы ці жменя макаронаў. Казалі — у дзяржаве крызіс, праблемы, няма грошай. Ён гэта разумеў: у ягонай дзяржавы заўсёды былі праблемы з харчамі, і слова «дэфіцыт» ён памятаў. Асабліва пакутавалі ад голаду ляжачыя, калекі і тыя, хто не меў ні капейкі пенсіі. Маладыя ж дэбілы, алігафрэны, якіх выпускалі ў вёску, маглі падпрацаваць там і нешта зарабіць альбо ўкрасці.

Дэбілы ўвогуле адразу прынялі Славіка за «свайго». Нават не так: яны палічылі яго ніжэй за сябе. І пакуль ён і сапраўды быў як малое дзіця, не разумеў нічога, пасмейваліся з яго і здзекаваліся. Някрыўдна, але жорстка. Налілі яму паўшклянкі віна, «чарніла» — выпі, сказалі, сок. Ён выпіў, а яму з ягонымі слабымі псіхікай ды страўнікам рабіць гэта яшчэ нельга было. Ён, бы ў памараку, блукаў па калідоры ад сцяны да сцяны, падаў, галёкаў нейкую нібыта песню, а яны хадзілі за ім услед і рагаталі… Далі закурыць — у Славіка «паехала» галава ад тытуню, бы ад наймацнейшага наркотыку. Зноў жарты і здзекі. Прывялі маладую дэбілку і за «выпіць» прымусілі яе распрануцца нагала перад імі ўсімі, і найперш, вядома, перад Славікам, і паказваць, што ў яе ёсць. П’яная голая дзяўчына са слінявымі вуснамі, раскірэчанымі нагамі і клокам ускудлачаных рудаватых валасоў выклікала ў яго яшчэ большую агіду, чым апранутая. Іншых жа гэта «завяло», яны накінуліся на яе і па чарзе згвалтавалі пры ім... Прымушалі і Славіка, але ён, калі падштурхнулі, сілай падвялі зусім блізка да бездапаможнай, у слязах дзяўчыны, званітаваў проста на яе засмарканы спермай жывот… а потым міжволі крутнуўся ў руках, што сціскалі яго, — і здаровыя дэбілы адляцелі, як пустыя мяшкі. Ён здзівіўся: цягліцы аднекуль памяталі прыёмы, як вырывацца з абцугоў чужых абдымкаў… Яшчэ больш здзівіліся хворыя, якія з таго часу пачалі нават пабойвацца яго і жартаваць перасталі.

Што яго ўразіла не менш. Мала таго, што гэтыя людзі з інтэрната самі па сабе былі страшныя — недагледжаныя, недакормленыя, абы-як апранутыя, дык яшчэ і ў большасці з іх былі кепскія зубы. І ўсмешка іхняя выглядала дзікай, як у разбойнікаў з мульцікаў… Зубы ім ніхто не лячыў, а калі ў кагосьці пачынаў невыносна балець зуб, яго вырывалі. Часам самі хворыя, каб і да ўрача не хадзіць. Абвязвалі, чаплялі неяк ніткай і цягнулі… Пры гэтым той, у каго вырывалі зуб, жудасна верашчаў, а астатнія рагаталі… І гэтыя бяззубыя, шчарбатыя і ўпалыя раты ў нестарых яшчэ людзей найбольш палохалі яго напачатку. А потым прывык. Нават навучыўся бачыць у іх прыгажосць: бо і сярод пачварных ёсць прыгожыя і непрыгожыя, бо прыгажосць — рэч адносная, як і ўсё ў гэтым свеце… І яшчэ Славік заўважыў, як жорстка абыходзіцца персанал з хворымі — за людзей не лічыць. Санітарымужчыны білі іх за любую, самую малую, правіннасць. Білі бязлітасна, з асалодай, атрымліваючы ад гэтага, відаць, найвялікшае задавальненне. Не да крыві — навучыліся, але збівалі таго, хто нібыта парушыў «парадак», так, што некалькі дзён ён не выпаўзаў з палаты, пакуль не агойтваўся. Дзяўчат гвалтавалі, прымушалі «іграць на дудцы», прычым задавальнялі сваю патрэбу з дзікай радасцю, адкрыта, не зважаючы ні на кога побач, не саромеючыся, быццам вакол іх былі не чалавекі…