Валянцін Блакіт - Шануй імя сваё

А мо і розум меў, што не палез у начальства? Герой, а ён, Кунцэвіч, хто? Ніхто! Але шкадуй не шкадуй, а позна нешта перайначыць, нешта перамяніць. Хоць што шкадаваць? Былі і ў яго радасці, яшчэ якія радасці! У самыя цяжкія гады калгас быў на віду, ніхто не галадаў, не хадзіў у шмоцці. Славіўся калгас, штогод удзельнікам выстаўкі ў Маскве быў. Чатыры ордэны, не лічачы медалёў, хіба гэта мала?! Канечне ж, адзнака немалая. Ды хіба дзеля ўзнагарод жыў? Вядома, жыў не для таго, каб зарабіць сабе ордэны і медалі. А дзеля чаго?..

Машына звярнула з асфальту і пабегла, праўда, не так шпарка, па брукаванцы. Адразу ж завібравала, затрэсла, ды так, што, здавалася, вось-вось нешта зломіцца. Доўга не наездзіць па такіх дарогах,— пашкадаваў машыну Кунцэвіч.

Шум і калатуха адарвалі яго ад думак-успамінаў. Схамянуўся: нягожа сядзець надзьмутаму — Іван падумаць можа... А бач ты — узяўся праводзіць, віну сваю чуе.

А якая яго тут віна! Каб гэта залежала ад яго, канечне б, не дапусціў бы... Трэба загаварыць, супакоіць... Ат, ладна, дома нагаворымся!

Наперадзе паказаўся лясок, дакладней, пні ды хмыз — усё, што засталося пасля Сурмілавых лесанарыхтовак. А некалі, яшчэ на яго памяці, быў ого які бор! Мо ад таго і назва вёскі пайшла — Забор’е. У вайну немцы секлі. Кіламетры на тры паабапал дарогі, як пад касу, ачысцілі. Мусіць, баяліся партызанскіх засад, ці мо ленаваліся лезці далей, а мо тое і другое... А пасля вайны будаваліся, на станцыю драўніну вывозілі. Так начыста і высеклі. Праўда, на высечках адразу ж узяўся маладняк, аднекуль знайшліся елка, бяроза. Ладны лес праз гадоў дзесяць быў бы, каб не ўбіліся піліпавіцкія дрывасекі, калі пачалося тое вялікае перасяленне... Гэта ж трэба зусім мазгі згубіць, каб селяніна ад зямлі адарваць, сілком загнаць на пяты наверх, змусіць хадзіць за паўвярсты даіць, карміць карову. Няўжо цяпер і ў «Забор’і» Сурміла возьмецца вычаўпляць тое ж самае? Няўжо не дадуць па руках?!

Брукаванка раптоўна абарвалася, машына завіляла па раскіслай жвіроўцы. Ці то залішне газануў шафёр, ці то руль павярнуў няўдала, ці трымаў залішнюю хуткасць, але машыну «завадзіла», рэзка кінула ўбок — аж дух заняло, і, каб не куча камення, пэўна, сядзелі б у кювеце.

— Асцярожней! — незадаволена папярэдзіў шафёра Лазовік.

— Не паспелі забрукаваць увосень. Які кіламетр — таго і засталося,— стаў агіраўдвацца Кунцэвіч.— Во, прасохне — адразу ж забрукуем, а зверху асфальт пакладзём. Я ўжо дамовіўся з...— і замоўк на паўслове.

Лазовіку хацелася сказаць што-небудзь, падбадзёрыць старога, але патрэбныя словы, як ні намагаўся, не знаходзіліся. Дзіўна: то яны, бывала, маглі прагаварыць не адну гадзіну, ніколі не клапоцячыся, якую тэму ўзяць, якія словы знайсці, то раптам гэтак усё перамянілася. Крадком зірнуў на старога — і адразу ж кінулася ў вочы, што ў таго круцяцца нейкія словы на кончыку языка, аднак штосьці стрымлівае сказаць іх. Мо шафёр — нявольны сведка? Хоць бы не начаў пра тое, ад чаго і так млосна! Ліхаманкава думаў, як апярэдзіць, навязаць сваю тэму Кунцэвічу, і раптам позірк затрымаўся на магутным лапістым дубе пасярод поля. Некалі тут быў хутар з садам. Хутар ссялілі да вёскі, а сад з дубам засталіся сіратлівай купінай. Колішні старшыня райвыканкома Атрымовіч пры ім аднойчы напаў на Кунцэвіча: чаму не карчуеш? Пустазелле разводзіш, тэхніцы перашкаджаеш! Кунцэвіч выслухаў моўчкі, але дуба-волата кранаць і не думаў.

— Што, стаіць прыгажун? — паказаў на дуб Лазовік, маючы намер зачапіцца хоць за якую тэму.

— Стаіць. Чаму б яму і не стаяць...— ахвотна адказаў Кунцэвіч, падумаў і дадаў: — У каго гэта рука падымецца губіць такую красу!

— А сад усё ж выкарчавалі?

— Выкарчавалі. Удзічэў, таму і выкарчавалі...— I, задуменна засяродзіўшыся, ні то запытаў, ні то проста разважыў услых: — Ты во, Іван, чалавек вучоны, то скажы, браце мой, чаму гэта так: як толькі зглухне сядзіба — такая ўжо, здаецца, яблыня ці груша, а праз год-два ўдзічэе, у рот не возьмеш. Ведаю, пра догляд, пра недахоп спажыўных рэчываў будзеш гаварыць, але не ў гэтым справа, браце мой. Во, вазьмі ў маім садзе яблыні: хто калі іх даглядае, хто калі якія спажыўныя рэчывы сыпле, а яблыкі — у роце растаюць. То чым гэта, па-твойму, аб’ясніць можна?

— А па-вашаму, чым?

— Кажу ж табе: не ведаю. Каб ведаў — не пытаў бы. Ад цябе пачуць хачу...

Падобна было, што стары задумаў нейкую каверзу і хоча злавіць яго, тыцнуць: ага, ні халеры не ведае ваша навука! Гэта ў яго звычцы. Лазовік паціснуў плячыма. хто ж яго ведае... Ён, вядома, мог бы дэталёва растлумачыць, што да чаго, але марная справа нешта тлумачыць, калі ў старога ёсць на гэты конт свая думка. Застаецца толькі чакаць, пакуль ён не ўтрывае, скажа.