Кузьма Чорны - Выбраныя творы

- Андрук, ты збiраешся куды? - чуваць другi жаночы голас.

- Я надвечар бачыў, як Бушмар дадому з допру iшоў, - адказвае мужчына.

- Гэтак хутка...

Жанчына яшчэ нешта гаворыць, але чалавек выходзiць з хаты. Другi чалавек шпарка адбягае ад акна. У змроку ён здаецца клышаногiм. Адбегшы крокаў дзесяць, ён спакойна варочаецца назад, нiбы iдзе сабе спакойна ў сваю дарогу.

- Добры вечар, Андрук, - гаворыць ён, стараючыся быць спакойным.

- Добры вечар, Вiнцэнты, - гэтаксама стрымлiваючыся, гаворыць Андрэй.

- Бушмар вярнуўся.

- Ну!

- Не бачыў?

I Вiнцэнты хiтра ўсмiхаецца, як следчы, якi злавiў на слове падсуднага. Пасля гаворыць:

- Лепш бы ён зусiм не вярнуўся.

- Чаму?

- Брыдкi чалавек. Воўк. Звер. Людзей ненавiдзiць. З яго карысцi людзям жаднае быць не можа.

- Дзiўлюся. Вы ж з iм павiнны добра ладзiць. Ён сабе дзедзiч, а ты далiкатны чалавек i хамаў не любiш, з гадамi знацца не хочаш... Хiба вы не падзялiлi чаго?

- А адкуль ты ведаеш, што я з iм вельмi вялiкi прыяцель павiнен быць?

- Па-мойму, няма вам за што сварыцца. Жылi б вы сабе як мае быць, далiкатна, па-Божаму; зналiся б, як добрыя людзi, як сваякi якiя...

Вiнцэнты недаслухаў. Ён пайшоў шпарка, з маўклiваю нянавiсцю.

- Бож-жа мой, Бож-жа мой, - шаптаў ён, прыцiскаючы на "ж". Ён здалёк чуў, як пайшоў у вулiцу Андрэй i як Амiля спявала ўсё свайму меншаму сыну.

Калi Бушмар выйшаў за страшную браму допра, яшчэ чуў на сабе цяжкасць прыгнечання, аж пакуль не мiнуў апошняга гарадскога завулка. Як бы хто магутны, непераможны трымаў яго за плечы i цiснуў у зямлю. Калi праходзiў местам, пазнаў блiзкiх, з свайго боку людзей каля вазоў, але яшчэ больш тады даў ходу, - каб хаця не заўважылi i не запрасiлi садзiцца на воз. Ён зусiм прыйшоў да спакою, калi пачуў, як палявы вецер свiшча ў вушы i б'е проста ў вочы. Тады адчуў ён струмень бурнай волi. Яна гнала яго па зямлi асеннiмi дарогамi, сцежыстымi пераходамi, лясамi. Больш нешта за сорак вёрст зрабiў ён за той дзень i яшчэ больш iшоў бы. Лёгка ўвайшоў ён у лес, як бура, мiнуў яго зараз жа. Галас iрвануўся да яго на поўны рух сваёй сабачай радасцi. У браме яны стаялi ўдвух, абняўшыся. Бушмар раздзьмутымi ноздрамi цягнуў у сябе восенны пах мокрага дрэва, саломы, зямлi, сабака захлынаўся вiскам, калацiўся з радасцi. Апамятаўшыся, Бушмар рушыў пад хату. Сабака павалокся на заднiх лапах следам, трымаючы ў абдымках гаспадараву спiну. Галена спаткала Бушмара на ганку. Яна абняла яго за шыю i павяла ў хату. I толькi тут, калi ўжо запахла знаёмым спрадвеку кутком, заварушылася дзесьцi ў нетрах сэрца трывога. Ён i сам не разумеў яшчэ, што гэта i з чаго, цi гэта пачатак чагосьцi вялiкага, цi драбяза якая? Галена падвяла яго да калыскi:

- Бачыш?

Ён чыркануў запалку, каб угледзецца ў твар невядомага яшчэ сына. Галена не зводзiла з яго вачэй.

Праз паўгадзiны ён ужо хадзiў па двары. Сабака гайсаў за iм, постацi iх шпарка варушылiся ў раннiм змроку, яны некалькi разоў абышлi двор. Нарэшце Бушмар рушыў за браму. Ён iшоў шырокаю сваёю мяжою i тут чуў, як тая трывога шпарка расла. I ён пачаў усвядомлiваць яе. Ён ужо трымаў у думках тое, што бачыў, як толькi падышоў быў сёння пад дом, але што ўцякло тады з галавы i сэрца. Каб бязлiтасна вярнуцца цяпер.

За дзiкаю, яшчэ бацькаўскаю палявою грушаю мяжа была развернена плугам. Нават спачатку, пакуль яшчэ не закiпела думка, ён з гаспадарскай прывычкi падумаў быў: "Нейкi няўмека зворваў", - а пасля раптам усё патанула ў мiтусеннi навакольнага зямнога змроку i надлеснай ясноты. Усё скрозь пабiта было разорамi на дзялянкi - пачатак позняга зябу. Далёка чарнеў у змроку хутар. Разоры вялi Бушмара да самай агароджы. Дзiка кiнуўся ён у хату да Галены.

- Наша поле вунь там, - сказала яна, паказваючы яму ў акно за сад. - На тры душы пакiнена нам. От нядаўна ўсё зрабiлася. Я ж пiсала табе.

- Без мяне?!

- А што ты памог бы?

Яна глядзела яму ў вочы, прасiла позiркам не думаць пра гэта. Вочы ў яе былi гэтакiя, як тады, калi ён першы раз убачыў быў яе на судзе. Вочы гэтыя палiлi яго. I гэта яшчэ больш узняло ў iм навальнiцу страшнага ўтрапення, падобна было тады, як калiсьцi першы раз пасля паверкi сеў ён на ложак у казарме i як першы раз зачынiлi яго ў допраўскай камеры. Ён кiнуўся з лямпаю раптам да калыскi.

- Чаго ты ўглядаешся гэтак? - здзiвiлася Галена на страшны неспакой яго панурага твару.

- Гэта мой?

Яна гнеўна, горда стала перад iм:

- Твой!

- А не хлусiш?

Яна ўзняла галаву i адышла моўчкi.

- Ага, чаго ж ты змоўкла?!

Ёц пачынаў ужо крычаць. Яна стаяла напроцi акна.

- Мусiць, грэх нейкi ёсць, калi маўчыш!