Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

* * *

Адбылося інакш.

Цяпер Сьцяпану зразумела, што старшыня — у сапраўднасьці — забаўляўся. Гэта была спрэчка паміж гадзіньнікавым майстрам, які ведае мэханіку часу, i яго кліентам, які ўмее толькі злавацца на тое, што ўсё часьцей ён плаціць за рамонт паношанага.

У сваю апошнюю, ранішнюю, гутарку зь ім Сумленевіч, як гэта яму ўяўлялася, хітраваў цэльна.

Сказаў ён нягодніку:

— Я вельмі дзякую вам, пане старшыня, за тое, што вы схацелі прыняць мяне. Прашу прабачыць мне ўчарашняе маё грубіянства; я непатрэбна расхваляваўся, але гэта ніякае апраўданьне маё. Вінаваты я! I нават, калі вы па сваёй ветлівасьці й дабрыні пачнеце супакойваць мяне, дык усё роўна застануся я ў смутку... Сьцяпан гаварыў i гаварыў, чакаючы слоўца рэплікі ад старшыні. Успацелы, ён змоўк.

Тое, што старшыня не папрасіў яго сесьці ў крэсла, Сьцяпан палічыў спрыяльнай яму праявай, уданым паглыбленьнем задумы.

— Я слухаю, э, вас, — азваўся старшыня да Сьцяпана, папіваючы чорную каву з узорыстага кубачка.

Складвалася нешта па-вялікапанску абражальнае; аб лепшым разьвіцьці падзеяў Сумленевіч i ня мог марыць: "Цудоўна! Каб адно не папсавала ўсяго тут тэма Кіры..."

— За гэты няшчасны падпал я ня толькі гатовы, але й павінен адпакутаваць, пане старшыня! — вярэдзіў яму Сьцяпан. — Прашу я вас аднаго: забудзьце вы пра мае сьмешныя ідэйкі! I паверце мне: за гэтыя дні я шмат чаго перадумаў. Зараз стаў я іншым чалавекам. Вы не палічэце маіх словаў, крый мяне Божа, як намёк на спагаду... Суд вызначыць меру маім учынкам. I калі я чаго баюся, дык паблажкі...

Сьцяпан недзе даў маху.

Гэты балван, перад якім ён спавядаўся, перабіў яго:

— У мяне, э, няма часу. Ці гэта ўсё, э, што вы хацелі мне сказаць? Э...

— Гэта ўсё. Дзякую вам. Я вельмі вам дзякую, пане старшыня! — маласловіў Сьцяпан. Яму адбірала дых радасьць, радасная палёгка, яе тандэтны гатунак.

Пагрозьлівасьць, праўда, ён адчуваў, але падобную да пагарды.

Грамадзкага суду над Сумленевічам старшыня не зьбіраўся наладжваць, у чым Сьцяпан, аднак, ня меў пэўнасьці. Распускаючы чуткі пра свайго дзіўнага супрацоўніка, ён, як шэф, меў на ўвазе ізаляваць яго ад асяродзьдзя. Страхам!

I гэта стала ясным зноў-жа пазьней.

29.

Сьцяпана чакала позва ў пракуратуру. Кіра, прыняўшы яе пад распіску, ня ведала, дзе шукаць мужа. Яна папрасіла дапамогі ў старшыні.

Пракурор — лысы й, відаць, ня надта здаволены кар'ерай, — паводзіў сябе зласьліва. Ён прачытаў Сьцяпану міліцыйныя матэрыялы й, непрыемна камэнтуючы іх, запытаў:

— Грамадзянін Сьцяпан Сумленевіч — ці вы пацьвярджаеце пачутае тут вамі?

— Пацьвярджаю.

Пракурор адламаў палавінку таннай папяросы й, замацаваўшы яе ў люльцы, з натхненьнем закурыў.

— У мяне ёсць да вас пытаньне, грамадзянін Сумленевіч.

— Слухаю вас, пане пракурор.

Прыплюшчыўшы вочы, ён зацягнуўся дымам.

— Скажэце мне, так напраўду, за што вы, грамадзянін Сумленевіч, хацелі адпомсьціць свайму шэфу?

— Перш чым адказаць вам на гэтае пытаньне, дазвольце мне, пане пракурор, закурыць...

— Прашу, — ён ветліва працягнуў Сьцяпану папяросьніцу, шчыльна запоўненую. — Курэце, калі ласка.

— Дзякую вам, пане пракурор, — Сьцяпан дастаў свае. — Я прызвычаены да слабейшых. — I прыкурваючы: — Пане пракурор, пра гэта ўжо пыталі ў мяне іншыя, — ён выдыхнуў салідную порцыю дыму, ад якога закалола яму ў мазгох. — Каб не займаць вам, пане пракурор, шмат часу, я хачу адразу заявіць, што прычыны падпалу мною машыны старшыні знаходзяцца далёка ад якіх-небудзь асабістых або прыватных справаў.

— Напэўна?

— Напэўна, пане пракурор.

— Ой, людзі, людзі... А пратакол вы, грамадзянін Сумленевіч, праслухалі ўважліва?

— Матыў жончынай здрады, пане пракурор, надта-ж прыйшоўся даспадобы сяржанту, які дапытваў мяне, — Сьцяпан усьміхнуўся са зьняважынкай на вуснах. — Ну й каб зрабіць яму прыемнасьць, а ўсур'ёз кажучы, каб хутчэй давесьці справу да ведама суду, я згадзіўся...

— Дарагі пане, вы забываеце, перад кім гэта гаворыце! — ён прыкурыў наступную палавінку папяросы. — Калі з вас такі змагар за ідэю, дык скажэце, навошта вы размалявалі вось гэты аб'ект? — і пракурор выклаў на стол перад Сьцяпанам буйнага фармату здымкі з тымі эмалевымі яго надпісамі. — Ну?!

— Узяла мяне злосьць...

— Я разумею — падпал легкавой машыны пажылога набабніка, спроба пабою нявернай жонкі, урэшце, абразьлівыя надпісы — усё можна зразумець. I за ўсё гэта вы адкажаце перад судом, як за незаконныя ўчынкі. Вось, калі ласка, пачытайце паказаньні сьведкаў.