Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

Ня думаў тады Кастусь, што гэты закон Мак Карана будзе датычыць і яго. Калі сям'я прайшла ўсе камісыі й экзамены і ўжо атрымала візу на ўезд у Амэрыку, за іх узялася апошняя вышэйшая інстанцыя - Служба Эміграцыі й Натуралізацыі. Тая штодня адмаўляла ў праве на эміграцыю ў Штаты дзесяткам людзей з Савецкага Саюзу. Кастусю, як былому настаўніку, было адмоўлена на той падставе, што ён працаваў у савецкай школе, якой кіравалі камуністы. Дарма, што Кастусь быў беспартыйны й пацярпеў ад савецкага ладу, быў у выгнаньні ды яшчэ другі раз арыштаваны ў першы-ж дзень вайны. Гэта ня бралася пад увагу. Кастусь быў вымушаны застацца ў Мюнхэне й чакаць вынікаў свае апэляцыі. Тым часам ён адчыніў сваю кантору па юрыдычнай дапамозе ўцекачам, перакладаў іх дакуманты на ангельскую мову.

Аднойчы Кастусь вырашыў напісаць ліст самому аўтару тога закону сэнатару Мак Карану ў Вашынгтон. Пісаў колькі дзён, прывёў многа фактаў, калі ахвяры камуністычнага перасьледу сталіся акурат новымі ахвярамі такога закону. Апісаў падрабязна гісторыю свайго жыцьця. Паслаў ліст і стаў чакаць. Тымчасам мясцовы камітэт Службы Эміграцыі й Натуралізацыі адхіліў апэляцыю Кастуся й прышлося пасылаць новую ажно ў Вашынгтон. Прайшло колькі месяцаў. У газэтах паведамлялася, што амэрыканскі Кангрэс прыняў колькі паправак да закону Мак Карана. Тых, хто змушаны быў сілаю супрацоўнічаць з дыктатарскімі рэжымамі, дапушчалася ў Амэрыку.

Абнадзеіўся й Кастусь атрымаўшы ліст ад сэнатара. На блянку Сэнату Злучаных Штатаў Амэрыкі сам Мак Каран паведамляў, што Сэнат перагледзеў закон пра эміграцыю й зьмяніў колькі пунктаў у ім. Ён дзякаваў Кастусю за дапамогу ў гэтай справе. Цяпер сэнатар спадзяваўся, ня будзе перашкодаў для Кастусёвай эміграцыі ў Амэрыку. Кастусь ведаў, што й Палата прадстаўнікоў ухваліла папраўкі да закону Мак Карана й яны ўжо падпісаны Прэзыдэнтам Труманам.

Але, на гэтым Кастусёвы пакуты чаканьня яшчэ ня скончыліся. Калі ўсе маглі ехаць без перашкодаў, яму было нельга. Ён мусіў чакаць вынікаў свае апэляцыі ў Вашынгтон. Яшчэ з два месяцы прайшло, пакуль бюракратычная машына пераслала з Вашынгтону дазвол. Толькі ў верасьні Кастусь дачакаўся выкліку да консула для новага афармленьня дакумантаў. Ізноў праходзіў камісыі па праверцы здароўя. Нарэшце, выехалі ў Брэмэнгафэн, каб адтуль кіравацца ў далёкую, нязнаную Амэрыку.

У Брэмэнгафэне Кастусь чакаючы свае чаргі на выезд, стаў выкладаць ангельскую мову такім-жа, як і ён. Пры працы лягчэй было чакаць тае жаданае часіны. А людзі адплывалі штодня, замест іх прыязджалі ў гэты перасыльны лягер новыя перасяленцы, дапушчаныя да эміграцыі ў Злучаныя Штаты. Тут часам сустракаліся людзі, якія ня бачыліся цэлае дзесяцігодзьдзе. Яны абменьваліся адрасамі, абяцалі пісаць, дапамагаць адзін аднаму ў выпадку патрэбы. Ня ведалі яшчэ, што гэты энтузіязм зусім не даўгатрывалы й разьвеецца ён, як той ранішні туман пад угрэвам сонца, у шырокім акіяне жыцьця. Найбольш напішуць раз ці два, а пасьля замоўкнуць, як вады ў рот набраўшы. Новыя клопаты выціснуць старыя ўражаньні, і іншыя людзі зоймуць мейсца ў іх сэрцах. Толькі старэйшыя векам людзі будуць даўжэй помніць тых, з кім прыходзілася на ўцякацкіх дарогах дзяліць хлеб і ваду. Моладзь хутка нырне ў вір новага жыцьця і ў асалодзе новае рэчаіснасьці забудзе аб старых сувязях і колішніх дачыненьнях.

Кастусь сустрэў тут паэта-случчака Янку Зотава, зь якім яны былі суседзямі ў доме ў Рэгэнзбурзе. Тады ягоная жонка не палюбіла маладзейшай за яе Галіны і, прыраўнаваўшы свайго чалавека, трымала яго на адлегласьці, а з Галяй без дай прычыны перастала гаварыць. Гэтая адчужанасьць, на жаль, адчувалася цяпер і тут...

І вось настаў дзень, калі Кастусёву сям'ю паклікалі на параплаў. Рэчы былі ўжо здадзеныя, людзі з чамаданамі выстраіліся ў чарзе на каменнай набярэжнай. Перад імі стаяў прышвартаваны вялізны параплаў Блэчборд. Людзей пускалі на яго паводле сьпісу.

Кастусь адразу запісаўся на працу друкаваць на машынцы розныя параплаўныя навіны. Запісваліся людзі на працу на кухню, у параплаўную паліцыю. Кажны ўладкоўваўся, як мог.

На другі дзень, як толькі выплылі з Брытанскага праліву, параплаў пачало гойдаць. Яго ўздымала на вяршыліну хвалі і адтуль кідала ў прадоньне, нібы трэску. То нос заглыбляўся ў салёную белапенную ваду, а зад узносіла ўгору, то нос ішоў ўверх, а зад абмываўся прыбоем пеністых хваляў. Калі ў першы дзень палуба з раньня да вечара была поўная натоўпам цікавых гледачоў, дык цяпер ні адзін не паказваўся на ёй.