Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

- Ого, колькі мы ў лесе праседзелі... Паглядзеце на сонца, яно было проста над галавою, а цяпер ужо вунь да тых вяршалінаў наблізілася, - першым выказаўся аб гэтай зьмене малы Ягорка.

Калі ўваходзілі ў мястэчка Сьмілавічы, сонца села яшчэ ніжэй. Кастусь пачаў пакрысе пазбаўляцца ад свайго невясёлага настрою. Новыя ўражаньні, прыліў бадзёрасьці змусілі забуяць уздымным настроям. Ён ішоў ізноў з высока паднятымі вачыма, стараўся зацеміць усё, што пасылала доля ягонай цікаўнасьці. Ягоныя вочы стараліся не прапусьціць ніводнае зьявы, усяго таго, што тварыла жывы ход штодзённага местачковага жыцьця.

Кастусь уважліва прыглядаўся да драўляных пабудоваў. Неяк неспадзявана проста ў прасьцягу вуліцы ён убачыў могілкі з невялікай белаю царкоўкай пасярэдзіне, а вакол вялікі натоўп людзей. «Што за ліха, - мільганула ў галаве Кастуся, - няўжо яны ізноў абагналі мяне й цяпер расьселіся якраз на нашым шляху. Ня можа быць такога супадзеньня... Няўжо гэта лёс гэтак зьдзекуецца нада мною?»

Кастусь ізноў пільна ўгледзеўся ўперад. Яму здалося, што той-жа аграном, які гэтак узіраўся ў яго тады, цяпер ізноў сядзіць на першым пляне й якраз тварам насустрач Кастусю. «Гэта яны, - як электрычным токам працяла думку, - трэба мяняць кірунак хады. Але як гэта зрабіць? Не магу-ж сказаць аб гэтым Гэлі ці ейнаму бацьку. А марудзіць нельга...»

І вось наўсуперак развагам розуму, неяк інстынктоўна й нясьведама, Кастусь раптам запыніў крок, павярнуўся назад і, нічога нікому ня кажучы, спакойным крокам пайшоў да першага павароту вуліцы. Тут ён павярнуў налева. І як толькі апынуўся схаваным ад вачэй тых, зь якімі ішоў у кірунку могілак, ён пачаў бегчы. Ягоны розум у гэты момант не даваў сабе справаздачы, што гэтым, наадварот, ён мог прыцягнуць увагу да сябе іншых людзей у мястэчку.

Дабегшы да чарговага рогу вуліцы ён павярнуў направа, а затым налева. Прабегшы колькі кварталаў, ён супыніўся й прайшоў паволі некалькі невядомых вуліц. Сэрца моцна калацілася ў грудзях. Аддыхаўшыся, спытаў нейкае жанчыны, ці няма тут у мястэчку якое харчоўні, каб перакусіць ці чаго купіць зьесьці. Жанчына паказала кірунак, якім можна дайсьці да будынку сельска-гаспадарчага тэхнікума. Там, паводле ейных словаў, усім бежанцам даюць хлеб.

Крыху абнадзеяны, Кастусь хутка знайшоў тую тэхнікумскую камяніцу. Аднак, ужо было позна, ніякага хлеба больш не давалі. Казалі, што ўвесь раздалі.

Ідучы ні з чым, ён ўбачыў, што перад ім ізноў тыя могілкі, на якіх адпачываў этап. Праўда, на гэты раз могілкі выглядалі пасірацелымі. Толькі адзінотныя ўцекачы-падарожныя дзе-ні-дзе прыткнуліся да зарослых дзірваном магілак, каб даць перадышку сваім нагам. Кастусь, асьцярожна аглядаючыся па бакох, каб не натрапіць на бяду, падыйшоў да могілак. Упэўніўшыся, што бяда мінула, а этап пайшоў далей сваім шляхам, ён прысеў на часінку на зваленую мармуровую пліту й прызадумаўся.

«Ну вось я й адзін. Каля мяне ні Гэлі, ні ейнага дапытлівага бацькі. А ці лягчэй мне? Здаецца, наадварот. Зь імі было хоць адчуваньне локця, што пад бокам ёсьць нейкія людзі, зь якімі магу гаварыць, дзяліцца ўражаньнямі. Усё-ж гэта неяк скрашвала маю адзіноту. А цяпер я застаўся ізноў з маімі трывогамі, якіх ніхто ня можа разьвеяць, адцягнуць маю настырлівую думку аб доме, пакінутых бацькох у Менску. О, Божа мой, што-ж зь імі цяпер? Як-бы я хацеў, каб ім Бог паслаў вестку, што я тут, жывы й здаровы, а галоўнае - на волі. Так, на волі! О, сьвятое слова ВОЛЯ! Я цяпер маю цябе, я паўнапраўны чалавек, дарма, што гіцлі бегаюць побач, каб накінуць пятлю й запыніць жыцьцё. Але цяпер, калі што, жывым ня дамся. Лепш загінуць, чым стацца паслухмяным баязьліўцам. Калі я не пабаяўся кінуцца на волю амаль што з-пад дула нагана, дык цяпер падаўна пазмагаюся за яе. Цяпер маё права й мой сьвяты абавязак прыняць на сябе бой да рэшты, як казаў той паэт. Я мушу прабіцца ў Менск, што-б гэта мне не каштавала. Хоць на дарогах стаяць заставы й страляюць кожнага, хто варочаецца ў Менск, я пайду й прайду. Я мушу пабачыць сваіх бацькоў. І ніхто мяне цяпер ня спыніць... Вялікая любоў будзе кіраваць мною на гэтым шляху. Іду...»

І ў гэты час нешта ўнутры яго зусім выразна й чутна, нібы ў голас, гаварыла: «Ідзі, ідзі... Там чакае цябе вялікая радасьць сустрэчы. У родным месьце, дарма што разбураным, ты залечыш свае раны й адшукаеш сваё шчасьце... Ідзі, ідзі...»

Калі Кастусь вяртаўся ў Менск, наводдалі час-ад-часу ўзрывалася зямля. Даносіўся гул цяжкіх гарматаў. Падорыжныя былі ў яўным страху. Найбольш людзей ішло зь Менску. Толькі некалькі сем'яў кіравалася ў бок места. Усе іншыя йшлі на ўсход, уцякаючы ад ваеннае навалы. Было небясьпечна, каб хто ні запытаў, чаго яны сунуцца назад, калі ўсе ўцякаюць ад немцаў. Аднак звычайным уцекачом было ні да гэтых лічаных, што трымаліся іншага кірунку.