Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

Зьбег акалічнасьцяў неяк так склаўся, што Кастусь мог на некаторы, хоць і кароткі, час аддаць сябе цалком сваім уявам... і гэта была першая шчасьлівая часіна ў цэлым ланцугу бязрадасных дзён, падобных да сябе, як брудныя памыйныя кроплі вады. Дарма, што гэта быў толькі момант, усяго толькі колькі-часінны перапынак.

Але гэта была часіна даражэйшая можа за колішнія салодкія й не такія ўжо кароткія сьветлыя дні маладосьці. Тады гэта было для яго даступнае, не станавіла яно сабой чагосьці недасягальнага па той бок ужыцьцёўленых жаданьняў. Не сказаць, каб ён карыстаў шырака сякой-такой колішняй «воляй», абмежаванай шмат якімі немагчымасьцямі з гледзішча матэрыяльнага. Прыроду-ж ён любіў яшчэ ад малых год, калі гадаваўся й рос на ўскрайне гораду, недалёка ад невялікае, але як для малога хлапца багатае магчымасьцямі марнаваць час, ракі. Тады ён улетку штодня, вольны ад школьных заняткаў, гуляў на рацэ, гадзінамі ловячы келбаў ці яльцаў, стоячы вышэй каленаў у вадзе, або качаўся ў цёплым пяску, загараючы, або толькі купаўся ў няглыбокіх водах свае роднае Сьвіслачы. Часам рабіў далёкія загарадныя выбегі, у часе якіх ваколіцы Менску, ад Кальварышак, Драздоў, Крупцаў, Ясьнінак ды аж да Банцараўшчыны й Ждановічаў сталіся яму блізкімі куткамі. Тады яму палюбіліся багатыя паплавы, мокрыя грэблі, цераз якія няраз прабіраўся да паловы мокры, гаі й дубнякі ўздоўж рэчкі, па якіх яму даводзілася туляцца, шукаючы багатага рыбнага месца. Няраз, начуючы ў лесе, засынаў пад аднастайныя сумныя гукі зязюлі, а сярод кароткае летняе ночы ён прачынаўся, удыхваючы глыбока здаровы смаляны пах сасны і ўслухоўваўся ў таемныя шорахі начнога лесу. Даводзілася яму назіраць, як займалася адкульсьці спад ускраю зямлі на ўсходзе ружовасьць, якая набірала выразьлівасьці, зырчыні, ды першыя сьветла-празрыстыя косы сонца залацілі вяршаліны стагодніх соснаў і заімшэлых хвояў. Пад іх жыцьцятворчай сілай ажываў й наліваўся краскамі, рухамі ды поўніўся шумамі шырокі лясны прастор, што быццам і не здагадваўся аб прысутнасьці тут-жа істоты з роду ягонага адвечнага ворага - чалавека. Няраз спатыкаючы й праводзячы сонца на рачным узлоньні, Кастусь пазнаваў хараство прыроды, напаўняў сэрца мэлёдыямі адвечнай ейнай музыкі, зрадняўся зь ёю. Яна сталася ягонай другой істотай, зь якой духова ніколі не разлучаўся надоўга, дарма што жыў усё жыцьцё ў вялікіх гарадох. Яму заўсёды вялікім адпачынкам і супакаеньнем ад зямных клопатаў было пабыць на берагох ракі, пацешыць свае вочы ейнымі мяккімі сьвежа-зялёнымі паплавамі, пабадзяцца між бярэжнымі кустамі, зачараваным вокам углядацца ў бягучыя па каменьчыках і пяску цуркі, або прабегчы поглядам па люстраной паверхні вады на глыбіні, цьмянай на погляд, з лапухамі лялейных лістоў і лялеямі пасярод іх. Гэты сьвет таіў у сабе непераможную прынаднасьць, і ён мог гадзінамі, як зачараваны, хадзіць наўкола, або сядзець на месцы, углядаючыся то ў ваду, то ў зьнікаючы ў далёкай смузе далягляд ізь сінявата-лялёвымі зубцамі суцэльных лясоў у далечыні. У гэткія часіны ягоныя вусны маглі шаптаць словы ўлюбёнага паэты:

- І чаму гэта я раней не заўважаў гэтых зялёных лісточкаў, не карыстаў з асалоды адчуваньня іхнае клейкасьці на руцэ? - мільганула думка, дарма што гэта было ня зусім праўдай, бо заўсёды ў жыцьці ён іх і бачыў і адчуваў. Цяпер, у гэтую часіну растаньня з прыродай і немагчымасьці дакрануцца да яе, ён быў узбуджаны бачаным. Жарсьць нязбытных жаданьняў раптоўна ўзрасла з нячуванай сілай і, падагрэты ёй, ён стаў сябе асуджваць за ўяўную былую абыякавасьць да жывое прыроды. І здалося яму, што магчыма ў сьвеце й няма нічога лепшага акрамя гэтых зялёных лісточкаў. Ён з асалодаю пачаў адчуваць іхны даўкі смак, гаркаваты пры канцы, і іхную клейкасьць, калі яны, яшчэ больш белавата-чырвонаватыя, чымся зялёныя, вылупіліся з веснавых пупышак. Уява ўзрастала й выціскала сабой рэальны сьвет. Ізноў прыйшлі ўспаміны пра стараслабодзкія гароды на Сьвіслачы, скрозь абсаджаныя ад даўна дрэвамі берагі. Малым хлапчанём ён сядзіць на кладцы. Вялізная вярба распасьцерла сваё нагнутае да вады вецьце. У люстры вады яна, перавернутая, зьвесілася зь нябеснага прадоньня, укрытага белымі раскідзістымі пуховымі хмарынкамі. Абедзьве вярбы - і гэтая праўдзівая над галавой, і тая адбітая ў вадзе - зьвесілі над ім свае бялявыя пэрлы, а ён, зачараваны, ня ведае, да якой працягнуць рукою, каб крануцца гэтых мяккіх, пакрытых ценькім пухам, так прынадных руцэ й зроку, каткоў. Хіба-ж над галавой далей, а тут, унізе ў вадзе, абы рукой працягнуць, - яны блізка, блізка... зусім блізка.