Уладзімер Глыбінны - Вялікія дарогі [пра мінулае]

- От, ліханька, і тут не даюць спакою, - наважыўся быў падумаць ён у адказ на першую рэакцыю. Адылі ўспомнілася ўсё пераказанае ягонай маці й перагаворанае імі абодвымі сёньня раніцай...

- Можа што й скажуць, ліха іх ведае. Можа ўжо нешта й дзеецца ды хіба-ж даведаешся ад іх... - злавіў ён сябе на праяве цікавасьці.

- Яно-б можа й няблага, каб нешта пачалося. Пэўна-ж, лёс неяк укладаўся-б іначай. Як гром і маланка з улевай змываюць назьбіраны на зямлі непатрэбны шэляг, так хіба які вайсковы гром мог прагрымець іншым прадвесьням нашаму краю... - памкнуўся быў думаць Кастусь... Аднак, агалошаная навіна адразу ўразіла ягонае ўяўленьне.

Радыёдыктар колькі разоў заклікаў увагу слухачоў словамі: «Увага... Увага... Увага...» ды паведаміў, што сёньня, за колькі часінаў, роўна а дванаццатай мае быць надзвычайны выступ па радыё Старшыні Савету Народных Камісараў Саюзу ССР, таварыша Молатава. Неўзабаве паведамленьне было паўторанае, а за колькі часінаў ізноў і ізноў агалошанае. Выглядала, што сумысле прыцягваецца ўвага як мага большае колькасьці слухачоў, каб паведаміць штосьці вельмі важнае.

Кастусёва сэрца забілася ў ліхім прадчуваньні.

- Пачалося, ня йначай, - думаў ён употай ад ўсіх. А ў вушшу зьвінела водгульле трэску й шуму, якія чуліся з неадрэгуляваных галасьнікоў. Аднак, нічога не падцьвярджала гэтае думкі. Гэтаксама спакойна шпацыравалі ў садзе нядзельныя закаханыя пары, часам прабягалі й зьнікалі гурты звонкае сьмехам бяздумнае моладзі, таксама настойліва трымаліся сваіх месцаў старыя іх уладальнікі, абыякава трымаючы перад сабою газэты, або, як магло здавацца, дрэмлючы сабе сярод садовага летняга хараства.

Толькі тады, калі радыё папярэдзіла, што за часіну ўжо мае быць абяцаны выступ, усе трохі насцярожыліся, напружылі свой слых і ськіравалі зрок на бліжэйшы галасьнік. Кастусь кінуў пагляд налева й направа ад сябе й ні ў кім не пабачыў тае старожкае напружанасьці чаканьня, якая паланіла ўсю ягоную істоту. У абліччы ўсіх можна было бачыць больш звычайную спакойную абыватальскую цікавасьць, што ішла ад жаданьня паказытаць нэрвы абыякой навінай. А таму, што ад такіх афіцыйных выступаў высокае ўрадавае асобы нічога добрага не чакалася, і ўжо за колькі гадоў яны аж як прыеліся, дык твары слухачоў і не выяўлялі ніякага надзвычайнага ўзварушэньня. Пэўна-ж ужо будзе гаварыцца ізноў тое, што ўжо шмат разоў гаварылася й чулася, хіба толькі можа адменнае чарговым зыгзагам, ці паваротам вонкавае ці нутраное палітыкі дзеля тае-ж мэты - зрабіць чарговы ўпырск для ўзбуджэньня савецкага імунітэту, што ўсё больш і больш вытыхаўся. Вось гэты самы «зыгзаг» хіба толькі й мог быць чаканай навіной, і яе хіба толькі й мог спадзявацца пачуць кожны з гэтых абыякавых да ўсяго, звыклых мяшчанаў гэтае аднае з менскіх ускраінаў.

Але цяпер, можа першы раз за 20 гадоў, усе, што былі тут, памыліліся. Як громам з чыстага неба абдало ўсіх іх, калі пачулі словы Молатава аб тым, што нямецкія фашысты, здрадзіўшы ўмову аб ненападзе, падступна й неўспадзеўкі сёньня, 22 чэрвеня 1941 году, а чацьвертай гадзіне раніцы напалі на наш мірны край...

Уражаныя і ўтрапёныя, некаторыя да зьбялеласьці, усе толькі моўчкі пераглянуліся.

Высокі ўрадавы прадстаўнік гаварыў пра бамбардаваньне нямецкімі самалётамі гарадоў - Кіева, Коўна, Вільні й Беластоку.

Магчыма ня так адразу ўва ўсёй сваёй нечаканасьці працяла людзей сама навіна аб пачатку вайны, як паведамленьне пра першыя бамбардаваньні ведамых гарадоў. Усім адразу зрабілася нат ніякавата й нязвыкла з таго, што там недзе ўжо гараць гарады ды з паветра падаюць мэталёвыя носьбіты сьмерці й разбурэньня, а тут, у нас, яшчэ ціха, спакойна й нат да апошняе часіны яшчэ й ня ведалі аб гэтым. Кожны працяўся думкай пра кон, што дойдзе й да гэтага места.

Мусіць ужо тады із шмат каго адразу спала засьляпеньне, спрычыненае шматгадовай прапагандай, што «ваяваць будзем на чужой тэрыторыі...»

- Дык-жа ўжо нашыя месты збамбардаваныя. А Божухна мой, а мой сынок там у Беластоку зборы адбывае, - сарвалася зьнянацку ў аднае пажылое жанчыны, што праходзіла паўз галасьнік і, неўзнарок, пачула пра пачатак вайны.

Усе змоўчалі, нават ня кожны глянуў на яе, хоць пэўна ўсе пачулі яе нязвыклыя словы з гэтым раптоўным «а Божухна мой». Жанчына прыскораным крокам моўчкі пайшла далей.

Моўчкі, зьбянтэжана й недалужна сядзелі вольныя й міжвольныя слухачы, калі Молатаў закончыў заклікам да змаганьня з агрэсарам. Адны як-бы й ня ведалі, што казаць ад унутранае ўзрушанасьці й неспадзеўкі, іншыя быццам папрырасталі да лавак і ня мелі змогі зь іх падняцца.