Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

— Аднак якія яны былі ўпэўненыя, што каштоўнасці ляжаць і толькі чакаюць іх! — пакруціў галавою Зміцер.— Асабліва гэты Павук...

Крадзеную «Аўдзі» затрымалі ў той жа дзень на Бярэзінска­Барысаўскай шашы. Праз пару тыдняў Барыса Рыгоравіча з дзедам Макарам выклікалі ў горад як сведак. Барыс Рыгоравіч даў паказанне, што з Павуком некалі разам вучыўся і з тых часоў яны больш не сустракаліся. Што да Севы з лысым, дык ён увогуле першы раз аб такіх чуе (настаўнік з дзедам Макарам дамовіліся маўчаць пра выпадак на полі, каб не ўблытваць ва ўсё гэта дзяцей; тым больш маўчалі аб гэтым Павук з хаўруснікамі). Дзед Макар сваімі простымі адказамі штораз ставіў следчага ў тупік: «Ну, начавалі яны ў мяне, дык за тое грошы плацілі. А што машына крадзеная, на ёй не было напісана». Так нічога следчы ад яго і не дабіўся.

— Мне асабліва вазы шкада, — сказала наіўная Каця. — Такая была прыгожанькая, звонкая, парцалянавая ваза!..

— Нічога, вазу пасля суда перададуць у архіўны музей. Загадчык гістарычнага аддзела цяпер, замест Парыжа, апынецца, відаць, зусім у іншым месцы,— прамовіў Барыс Рыгоравіч, і ў голасе яго не было і крышку зларадства, а наадварот, было нават нібы шкадаванне.— Цяпер вы можаце аддаць у музей і талеры. Будзем хадзіць туды на экскурсіі — напрыклад, я павяду ваш, Каця з Аксанаю, клас, а вы раскажаце ўсім, як «пазнаёміліся» з гэтай вазаю.

— Не павераць,— засумнявалася Каця.

Памаўчалі. Аксана сказала:

— А шкада, што ўсё скончылася і больш няма чаго шукаць. Барыс Рыгоравіч, а праўда, мне неяк бацька гаварыў, што ў адной Беларусі кожны год знаходзяць да дзесяці скарбаў, не лічачы адзінкавых манет?

— Чыстая праўда, — пацвердзіў настаўнік. Затым хітравата прыжмурыўся. — Да прыкладу, тое ж напалеонаўскае войска, адступаючы, вымушана была перыядычна «разгружацца» і хаваць нарабаваныя каштоўнасці. Як мінімум, існуе пяць версій, дзе трэба гэтыя скарбы шукаць. Скрынкі з золатам нібыта закапаны ў царкве ў Коўне — цяпер Каўнас — каля старога замка, чатыры бочкі з золатам — у лесе непадалёку ад Барысава на беразе Бярэзіны, сем бочак золата — пад Беластокам, недзе каля плаціны, што знаходзіцца паміж манастыром і млынам... А як вам такое паданне: на Ашмяншчыне французы нібыта закапалі скарб у лесе, а да дрэва прыбілі падковы. Калі пілавалі ўжо звезены лес, піла натрапіла на адну падкову. Пень знайсці не ўдалося...

— Эх! Трэба было адпілаваць кругляк і шукаць пень па гадавых кольцах! — адразу загарэўся Міхал.

— А ў мяне ў Астраўцы цётка жыве, — сказаў Чэсь.— Гэта блізка ад Ашмянаў.

— А ў мяне ў Гродне дзед з бабаю,— сказала Каця.

— А што, калі і гэты скарб ужо выкапаны? — устрывожылася Аксана. — Таксама крыўдна: мы шукаем па правілах, доўга, а хтосьці адразу знаходзіць!

Усе засмяяліся, акрамя настаўніка.

— Сябры мае, вы знайшлі вельмі многа,— сур’ёзна сказаў ён.— Можа, нават больш за самыя багатыя каштоўнасці... Вы знайшлі сяброўства паміж сабою. Вы адчулі подых багатай гісторыі свайго народа, палюбілі свой край. Вы зразумелі, якая каштоўнасць, якое багацце — наша родная мова. Хіба ж гэтага мала, хіба гэта не скарб?

Унізе, пад пагоркам, усё бегла некуды сіняя, як неба, вада Бярэзіны. За ракою зелянеў, раствараўся ў сонечнай смузе далёкі лес. З другога боку стракацеў разнаквеццем поплаў, і ветрык даносіў адтуль духмяны водар летніх красак. Перад настаўнікам з дзецьмі рассцілалася зямля — такая прыгожая, такая шчодрая, такая знаёмая і разам з тым такая загадкавая.

Іхняя зямля.

I

Пад канец трэцяга ўрока дзверы ў шостым «А» класе прачыніліся, зазірнула маладая практыкантка Ліза Сасноўская — яна ж кіраўніца школьнага драмгуртка — і, папрасіўшы ў настаўніка прабачэння, зрабіла аб'яву:

— Каця і Аксана, на перапынку, калі ласка, збіраемся ў актавай зале... Абавязкова, бо прыйдзе сам завуч,— дадала яна, знікаючы.

Празвінеў званок. Удзельніцы драмгуртка Каця Аляшкевіч і Аксана Гамола хуценька збеглі на першы паверх і ўвайшлі ў гулкую актавую залу. Сапраўды, завуч Андрэй Адамавіч ужо сядзеў на адным з крэслаў у першым радзе, перад сцэнаю, трымаючы ў руцэ нейкую паперчыну, і размаўляў з Лізай Сасноўскаю.

— Праходзьце, сядайце! — убачыўшы дзяўчынак, запрасіла Ліза.

— Нічога, мы пастаім...

У гэты момант у дзвярах адзін за адным з'явіліся яшчэ ўдзельнікі — тры хлопчыкі са старэйшых класаў: светлавалосы хударлявы Антон, рэдактар школьнай сцен-газеты, паэт, футбаліст і вялікі выдумшчык; Віця — невысокі, таўсматы, добры (заўсёды дасць спісаць); і Мікола — круглы выдатнік і разам з тым чамусьці надзвычай сарамлівы.