Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

— Правер пад каранямі.

Раптам Міхалава рука застыла. Седзячы на кукішках, хлопец знізу ўверх зірнуў на Барыса Рыгоравіча, сказаў здзіўлена:

— Тут. Барыс Рыгоравіч, далібог, тут!

— Асцярожней, толькі асцярожней, Міхась,— яшчэ больш расхваляваўся настаўнік.— Пасудзіна можа быць гліняная, даставай вельмі акуратна, па міліметры, каб не пашкодзіць!

Міхал хутка разгроб мяккую зямлю, поўную парахні і трэсачак. Вось ухапіўся за штосьці пальцамі, пакалываў, каб лягчэй выйшла. З­пад гнілога, спарахнелага кораня, чвякнуўшы, нібы развітваючыся з гэтай зямлёю, у якой правяла столькі дзесяцігоддзяў, выкалупнулася невялікая пасудзіна з вузкім гарлячыкам.

— Ваза!

Міхал падаў вазу настаўніку, сам, не падымаючыся, пачаў шнырыць у ямцы пальцамі, паглыбляць яе, пароць прэнтам. Ён спадзяваўся, што гэта толькі пачатак і тут, пад пнём, яшчэ поўна каштоўнасцей.

Барыс Рыгоравіч аднёс вазу да мяжы, вырваў пук травы, беражліва счысціў з пасудзіны зямлю.

— Ух ты! — выдыхнуў Зміцер.

У Каці таксама ад захаплення свяціліся вочы. Яна працягнула руку і злёгку пастукала па вазе пазногцем. Ці толькі пачулася, ці сапраўды ваза раптам зазвінела — ледзь чутным, тонкім, чыстым звонам, бы перадала цяперашнім сваім гаспадарам вітанне з самых глыбіняў далёкай мінуўшчыны...

Падышоў Міхал, выціраючы рукі аб штаны.

— Няма нічога больш,— і таксама застыў, уражаны.

Здалося, нават пасвятлела вакол ад прыгажосці гэтага стварэння звычайных рук чалавечых. Ваза мякка адлівала колерам сіняй парцаляны, па сіні — дробныя залатыя зорачкі. Звычайны авальны падыспад і тонкая шыйка, расшыраная ўверсе. Але было ў гэтай прастаце формы і звычайнасці колеру штосьці загадкавае, нават велічнае, як бывае загадкавым і велічным звыклае неба, калі яно пасля яснага дня пачынае сінець і расквечвацца залатымі зоркамі. Кім гэтая ваза зроблена? Чые палаты ўпрыгожвала? Якія рукі краналі яе, якія кветкі ў яе ставілі?..

Раздзел 68. СУСТРЭЧА

— Міхал, падай, калі ласка, прэнт,— сказаў настаўнік, калі ўсе налюбаваліся знаходкаю.— Усё так, як мы і думалі — гарлячык заліты воскам. У вазе павінен быць план сапраўднага скарбу.

Перавярнуўшы вазу ўверх донцам, ён асцярожна выкалупаў чорны крохкі воск з шыйкі. Трасянуў, пастукаў па донцы. З вазы высунуўся жоўты скрутачак. Зміцер ухапіў, выцягнуў:

— Глядзіце, таксама воскам пакрыты! Зусім цэлы, толькі склізкі нейкі,— перадаў настаўніку.

Той беражліва разгарнуў скрутачак. Папера, і праўда, пры такой «кансервацыі» захавалася выдатна, амаль не пацярпела ад вільгаці, адно была тоўстая, пакарабачаная і нагадвала пергамент.

— Ну, што там, Барыс Рыгоравіч? — Міхал зазіраў настаўніку праз плячо. — О, вось гэта сапраўдны план, акурат такі, як цяпер малююць! — усклікнуў ён.

— Словы, аднак, расплыліся... Нічога не разабраць. Ды і па­французску тут...

— Ну і што? Затое паглядзіце, Барыс Рыгоравіч: вось рака, вось лес, вось нейкае паселішча — тут і без слоў здагадацца можна!

— Пень мы ўсяго па адным слове знайшлі,— сказала Каця.

— Вось іменна!

— Не, давайце не спяшацца... Схаваем пакуль... Дождж ідзе, я баюся, папера намокне, распаўзецца,— Барыс Рыгоравіч, не падымаючы ні на кога вачэй, скруціў «пергамент», уставіў назад у вазу, паклаў пасудзіну ў рукзак.

— Усё, сябры мае, — пара дамоў, — і ўскінуў рукзак на плячо. — Дома я вам усё растлумачу.

Міхал з Кацяю пераглянуліся. Яны нічога не разумелі. Што здарылася?! Чаму настаўнік хавае ад іх вочы? Чаму ў яго нават голас зрабіўся нейкі вінаваты, стомлены?

Аднаму Змітру паводзіны настаўніка чамусьці ніяк не абыходзілі. Ён ужо хвіляў колькі стаяў, завярнуўшыся, і пазіраў на дарогу.

— Глядзіце, машына! — усклікнуў ён.— З лесу выскачыла, сюды едзе...

— Ды гэта ж «геолагаў» машына,— адразу пазнаў Міхал. Устрывожыўся: — Якой трасцы ім тут трэба?

— Таго, што і нам,— пасміхнуўся Зміцер.

— Дык што ж мы стаім?! — Міхал схапіў прэнт, рыдлёўку, кінуў у жыта.— Уцякайма самі па жыце!

— Позна ўжо, убачылі нас — вунь як нясуцца... Ды і пень гэты раскапаны — адразу здагадаюцца,— Зміцер сышоў з дарогі да мяжы, Каця таксама.

Цяпер ужо нічога не разумеў Барыс Рыгоравіч:

— Хлопцы, што з вамі? Каго нам баяцца? Я настаўнік, мы на гістарычна­краязнаўчай экскурсіі...

— Схавайце хоць рукзак, Барыс Рыгоравіч! Дайце, я...— Міхал схапіўся за лямку, але машына была ўжо зусім блізка, і ён адняў руку. Неяк паспакайнеў, падышоў да Змітра з Кацяю.

Машына спынілася каля іх. З яе адразу ж выскачыў Сева, падбег да раскапанага пня, убачыў ямку пад коранем, прысеў: