Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

Раздзел 50. СЛОВА

Дзед Макар падавіўся дымам.

— Вы што, хлопцы,— пра мяне? — спытаў праз кашаль.— Я... у школу? Лазіў? Стары я ўжо для школы, забыў, як буквы пісаць,— няўдала пажартаваў ён.

— Мы бачылі след вашага бота,— гледзячы ўбок, прамовіў Чэсь.— Пад анучкаю на ганку... Тады ўночы дождж ішоў, а ганак — пад стрэшкаю, вось след з ночы і застаўся.

— Але нашто мне гэта трэба было?! Мала хто там мог хадзіць!

— Боты такога памеру толькі ў вас. Ды і ведаем мы ваш след...

— Не, хлопцы, пачакайце,— дзед Макар зрабіўся сур'ёзны,— За ўсё жыццё я чужога цвіка не падабраў. Давайце разбірацца. Так, сапраўды, дождж быў — прыгадваю... Геолагі тады яшчэ ў мяне начавалі, на сене... Ах, вунь яно што! Цяпер зразумеў, успомніў! Яны гэта, геолагі, толькі яны! Мне ўночы на двор захацелася, стаў шукаць — а ботаў няма. Босы выйшаў, а калі вяртаўся, помню, памыў ногі ў тазе, дажджавой вадою...

— Дык вы што, не чулі, як нехта зайшоў у хату і ўзяў боты? — спытаў Міхал.

— Я і так сплю моцна, а тады натаміўся за дзень...

— Ды Курт гэта! — усклікнуў Чэсь.— Без яго ніяк, бо замок на школе цэлы, а акенца вузкае, толькі малому пралезці. Ён жа і боты вынес.

Дзед Макар вінавата заморгаў вачыма:

— Праўда — я чуў праз сон, як ён выходзіў... Ай­яй, яшчэ і малога ўцягнулі! Хай які б ён ні быў, але ж не злодзей...

— Ага, не злодзей,— не вытрымаў Міхал.— А хто ў нас нож і спінінг з будана ўкраў? Вярніце, кажа, «тэлевізар», тады і я аддам...

— Ай­я­яй,— заківаў галавою дзед,— вось дык расказалі вы мне... Але не думайце, хлопцы,— я разбяруся! І з геолагамі — што яны за такія геолагі, і з Вовам. Калі ён узяў — рэменя ўсыплю, аддасць!

— Аддасць, як жа,— уставіў Зміцер.

— Калі недзе дзеў — тады заплачу вам, не думайце! Спінінг свой аддам, новенькі, а за нож заплачу.

Міхал успомніў той новенькі дзедаў спінінг. Ён бачыў яго ў хлеўчыку, дзе прасядзеў амаль цэлую ноч, падслухоўваючы «геолагаў». Дзед Макар і не здагадваецца... Усё ж і яны не святыя.

— Не трэба нічога, дзед Макар,— сказаў Міхал.— Нож зламаны быў — лязо кепска выходзіла, і ў спінінгу катушка заядала... Навошта вы будзеце плаціць? Лепш раскажыце, як вы сома высачылі,— папрасіў ён, каб перавесці гаворку на іншае.

Але дзед не пачуў, ён усё не мог адысці ад такіх навінаў — прыгорбіўся, неяк яшчэ больш пастарэў. Міхалу давялося паўтарыць.

— А, сома? — рассеяна, неахвотна адказаў дзед.— Знянацку высачыў... Плыў вунь там, вышэй, каля кладаў, чую — боўць, боўць. Я глянуў — а ён, сом, зачапіўся «тэлевізарам» за траву і шморгаецца. Сетка ў жабру ўпілася, не пускае. Я бліжэй — а ён як ляснуў хвастом і знік пад вадою разам з «тэлевізарам». Але я ўжо бачу, што нікуды ён ад мяне не дзенецца, і паплыў за ім...

— Пачакайце! — Міхал наморшчыў лоб. — Яшчэ раз, дзед Макар,— у якім месцы вы яго ўбачылі?

— Каля кладак старых — ну, кладаў па­нашаму. Вы праміналі тое месца, калі сюды плылі...

— Цэлую раніцу! — усклікнуў Міхал.— Цэлую раніцу не мог успомніць! Ну, вядома, кладак! Вядома, кладаў!

Ён, такі сур'ёзны заўсёды, раптам утыркнуўся галавою ў траву і, нібы жук, пабег па крузе. Дзед з хлопцамі нічога не разумелі, пазіралі на яго са здзіўленнем.

— Ах, і дурні ж мы! — падымаючыся, задыханы, з бліскучымі ад радасці вачыма сказаў Міхал.— Дзякую, дзед! — схапіў дзеда Макара за руку і пачаў трэсці яе.

— Што з табою, Міша? — аж злякаўся дзед.

— Са мною? Усё добра! Усё проста цудоўна... Дык вы кажаце, там кладкі былі? Вы іх бачылі? Дзе яны цяпер? — закідаў ён дзеда пытаннямі.

— Ляжаць у рацэ на дне. Вось будзеце назад плыць, патыркайце вяслом каля берагу.

— А з чаго яны, гэтыя кладкі?

— З дубоў. Дубы як жалеза парабіліся.

— І даўно яны ляжаць?

— Э­э, хто ж табе скажа? Я сам, калі ў вашых гадах быў, пачуў, што старыя людзі так завуць тое месца, а зверху кладак ужо ніякіх не было. Гэта, відаць, даўным­даўно Бярэзіна ў тым месцы вузейшая была, вось яе і перакрылі, каб перабірацца... Паклалі дубы — таму і кладкі.

— Скажыце, дзед Макар, а там паблізу ручая ці рачулкі няма?

— Не, там суха, пагорак. А мо і была калі даўным­даўно рачулка... Цяпер, колькі сябе помню, там укруг усё суха — пясчаныя пагоркі, сосны, а далей, за лесам — поле, жыта расце...

Раздзел 51. АБ КАРЫСЦІ РОДНАЙ МОВЫ

Дзед Макар пачаў развітвацца.

— А вы ці надоўга тут? — спытаў ён.— Што бацькам сказаць, калі ўбачу?

— Скажыце, каб не турбаваліся,— адказаў Міхал, усміхаючыся на ўвесь рот.— Сёння ў абед або пад вечар мы таксама будзем у Паплавах.