Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

Калі да берага засталося метры чатыры, лодка вынырнула з туману, потым торкнулася носам у сыры прыбярэжны жвір. Чалавек, што кіраваў лодкай, седзячы спіною да хлопцаў, падняў вёслы, устаў сам, павярнуўся тварам...

Яшчэ раней, чым пазнаць яго вачыма, хлопцы ўцягнулі насамі знаёмы, асабліва востры раніцаю пах патухлага тытуню. Знаёмы кашаль... Дзед Макар! І тут знайшоў, высачыў іх!..

Дзед, папраўляючы на плячах ватоўку, чвякнуўшы вадою з­пад падэшваў сваіх нязменных кірзавых ботаў, выйшаў на бераг і тут заўважыў хлопчыкаў. Перш насцярожыўся, тады ступіў бліжэй, прыгледзеўся:

— А, піянерыя! — пазнаўшы, прамовіў узрадавана.— А я думаю, хто гэта тут, на маім месцы, у такую рань агонь паліць. Ану, хлопцы, памажыце лодку вышэй усцягнуць,— папрасіў ён.

Хлопцы нават не зварухнуліся.

Раздзел 47. ДЗЕД МАКАР

Дзед Макар сам падцягнуў лодку вышэй. Ці ён сапраўды не пакрыўдзіўся, ці толькі зрабіў выгляд, але твар у яго быў зусім не сярдзіты. Наадварот, як падалося хлопцам, на яго твары была нават вінаватасць.

— А вы што ж, усё золата шукаеце? — нечакана спытаў дзед.— Ці проста ў паход выбраліся? На рыбалачку, на прыроду?

Адказу ізноў не дачакаўся.

— Так­так... Пайсці пагрэцца хіба,— сказаў дзед самому сабе і патэпаў да вогнішча, пакідаючы на расе сляды цяжкіх ботаў.

Хлопцы пасунуліся за ім. Прынесла госця... Нічога, акрамя новых непрыемнасцей, ад гэтага чалавека яны не чакалі.

Дзед Макар прысеў каля кастрышча, падкінуў голля, падзьмухаў. Вогнішча адразу ажыло. Дзед выцягнуў з агню тонкую галінку, чырвоную на канцы, і прыкурыў недапалак.

— Шалаш нават зрабілі,— паказаў ён галінкаю на куст.

— А што, нельга было? — не вытрымаў маўчання Чэсь.— Мы не ў вашым агародзе. Ні гэтую рэчку, ні яе берагі вы пакуль што не купілі!

— У нас канікулы, і мы можам рабіць усё, што нам хочацца,— дзёрзка сказаў і Міхал.

— Што вы, што вы! — замахаў на іх рукамі стары.— Я ж нічога, я так сабе кажу! Гуляйце на здароўе — лавіце рыбку, купайцеся, шукайце тое ж золата... Абы шкоды не рабілі.

Хлопцы здзіўлена пераглянуліся. Што ўсё гэта значыць? Нібы апраўдваецца... Не, дужа падазрона ўсё гэта.

Міхал сказаў:

— Дзякуем, што дазваляеце. Толькі пры чым тут золата?

— Можа, вы самі яго шукаеце? — з'едліва ўставіў Чэсь.

Дзед Макар засмяяўся, выпусціўшы з рота клуб дыму:

— Э­э, якое золата? Каб яно тут было, яго даўно выкапалі б. Я вось, здаецца, ведаю ў гэтых мясцінах кожнае дрэва, кожную сцежку, кожны вір на рацэ, а хоць бы раз якую манетку знайшоў. Дый нашто яно мне, тое золата, калі б і знайшоў? Хіба што зубы паставіў бы,— і ён, адцягнуўшы пальцам губу, сапраўды паказаў хлопцам пачарнелыя, з'едзеныя тытунём і карыесам зубы.

— Чаму ж вы тады заладзілі: золата, золата? — груба спытаў Міхал.

Дзед ізноў не пакрыўдзіўся:

— Ды ўспомніў проста. Учора ўнучка Ганніна прыехала, а цяпер вас вось убачыў,— і згадалася, як яе бацька расказваў пра французаў, пра золата... Помніце тады, каля куродыма? Яшчэ на мяне, старога чалавека, лічы, дзеда, насварыўся тады. А за што?

— Аксана прыехала?! — радасна ўскрыкнуў Чэсь.— Калі?

— Учора пад вечар. Ды не адна, а з сяброўкаю. Машынай легкавою іх прывезлі. А я ў Ганны старой сядзеў. Рыбы прынёс...

— І што? Як яна?

— Рыба? — спытаў дзед Макар.

— Якая рыба — Аксана!

— А­а. Спытала, дзе вы. А я кажу, што на рыбу паехалі. Я бачыў, кажу, як яны раненька ў лодцы пагрэблі.

— Вы ўсё ўбачыце,— прабурчэў Міхал,— што трэба і што не трэба...

Цяпер ён пазіраў сярдзіта ўжо на абодвух: і на Чэся, і на дзеда Макара. Але Чэсь нічога не заўважаў. Ад радасці за навіну ўсе яго крыўды на дзеда, было відаць, зніклі без следу.

Раздзел 48. «ЗЛОДЗЕЙ»

З шалаша вылез Змітрок. Прыставіў да ілба далонь брыльком, паглядзеў на сонца, якое ўвачавідкі падымалася, рассейваючы ружовы туман. Ужо можна было распазнаць не толькі бліжнія кусты, а і асобныя дрэвы ў лесе на тым беразе ракі.

— Давай сюды, у нас госці! — пазваў Чэсь.— Зараз юшку будзем варыць.

Міхал гмыкнуў. Зміцер падышоў, блізарука прыжмурыўся. Пазнаўшы дзеда Макара, застыў.

— Гэта... госці?

Міхал адказаў на поўным сур'ёзе:

— Татары неяк пакрыўдзіліся на прымаўку: «Няпрошаны госць горш за татарына» і паслалі пісьмо начальству... Начальства прысылае адказ: «Мы згодныя, прымаўка крыўдная. Цяпер яна будзе гучаць так — няпрошаны госць лепш за татарына».

Дзед Макар зарагатаў, аж закашляўся.

— Ну, навошта ты? — сказаў Чэсь.— Не слухайце яго, дзед Макар.