Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

— Ды я, хлопцы, паеду зараз... Пагрэўся — вось і дзякую. О­ох,— крэкчучы, дзед абапёрся рукою на калена, устаў.

— Вы нас таму і шукалі, каб сказаць, што Аксана прыехала? — не сунімаўся Міхал.

— Я вас зусім не шукаў... Убачыў агонь, вось і падплыў. І яшчэ...

Дзед пакашляў збянтэжана, падняў на хлопцаў вочы і сказаў рашуча, сур'ёзна, бы перад ім былі дарослыя:

— Раз ужо мы ўсе разам тут — пакаяцца хачу, прабачэння папрасіць у вас. За «тэлевізар» той... Невінаватыя вы.

Калі б з гэтага яснага ранішняга неба грымнуў гром і лінуў дождж, і то, мабыць, для хлопцаў гэта было б меншай нечаканасцю.

— Я знайшоў «злодзея» — сом гэта...

— Сом?!

— Вялізны. Во,— дзед Макар развёў рукі ў бакі,— як калода. Заблытаўся жабрамі ў сетцы, абарваў вяроўку і сплыў разам з «тэлевізарам». Я бачыў яго, ён хутка плыць не можа — то нырне, то зноў усплывае. Ганю яго ад самых Кладаў. Ніяк ад «тэлевізара» адчапіцца не можа, моцна ўблытаўся...

Чэсь раптам, ляснуў сабе па ілбе — ці то камара забіў, ці ўспомніў штосьці.

— Цяпер зразумела,— хутка сказаў ён.— Вунь ён, ваш «злодзей»,— паказаў ён на затоку.— Цэлую ноч плёхаў.

— Па праўдзе?

— Я яшчэ падумаў — можа, бабёр ці шчупак на качак палюе...

Пра анаконду Чэсь змоўчаў.

Дзед Макар хуценька патрусіў да берага, хлопцы — за ім.

Туман над вадою зусім растаў. Спакойная, зарослая каля берагоў трыліснікам і раскаю вада затокі была роўная, бы люстэрка.

— Сплыў,— Чэсь вінавата зірнуў на дзеда.

— Цішэй, я яго бачу.

Аднак хлопцы, як ні ўзіраліся, нічога не заўважылі.

— Ву­у­унь,— паказаў дзед крывым доўгім пальцам,— каля таго берага, дзе лазовы корч... Пастойце тут. Можа, яшчэ ваша дапамога спатрэбіцца.

Дзед Макар асцярожна спусціў на ваду лодку, сеў перадам і адным вяслом спрытна і хутка выруліў у затоку. Бясшумна прымінаючы раску, лодка набліжалася да таго берага. Хлопцы, стаіўшы дыханне, назіралі.

Раптам каля лазовага куста, на які нядаўна паказваў дзед, вада крутанулася вірам. Мільганула ў тым месцы штосьці белае, вялікае — і зноў ціха.

— Ух ты! — выгукнуў Чэсь.— Сом!..

Дзед Макар, асцярожна паклаўшы вясло, ссунуўся на карму, пачаў штосьці шукаць пад лаўкаю. Калі разагнуўся, у руках яго была стрэльба. Стоячы на коленцах, дзед прыпаў шчакою да прыклада, доўга цэліўся... Ляснуў стрэл, з рулі вылецеў дым, па лесе пракаціўся пошчак. З крыкам, з лопаннем узляцелі над затокаю .дзікія качкі. Вада ў тым месцы, дзе паказваўся сом, успенілася ад шроту.

— Ёсць! — крыкнуў дзед, калі дым рассеяўся, і памахаў хлопцам стрэльбаю.— Давайце сюды!

Хлопцы кінуліся да лодкі.

Сом усплыў жоўтым чэравам уверх. Ён быў яшчэ хывы, акрываўленыя каля галавы плаўнікі і шырокі хвост варушыліся. У скалечаную жабру моцна ўпілася сетка «тэлевізара», які і загубіў вольную рыбіну. У бурай ад крыві вадзе каля сома пстрыкалі дурныя верхаводкі — ласаваліся.

— Прабач, гаспадар рачны,— з нейкай фальшывай весялосцю ў голасе прамовіў дзед Макар. Відаць, яму таксама, як і хлопцам, было не па сабе — што вось прыплыў сюды і пазбавіў жыцця жывую істоту.— Усё адно ты не выжыў бы, не змог бы корму здабыць... Ану, памажыце, хлопцы! — распарадзіўся дзед.

Сома перакулілі ў лодку. Чэсь асцярожна дакрануўся да гладкай скуры, пагладзіў рыбіну па пляскатай галаве, пабітай шротам у частыя дзірачкі, з якіх сачылася кроў. Сом абыякава пазіраў на людзей круглымі блакітнымі вочкамі. Зміцер нагнуўся і пакратаў яго за доўгі абвіслы вус. Сом раптам пазяхнуў і вяла стукнуў хвастом аб дно лодкі. Зміцер спалохана адняў руку.

Усе засмяяліся.

— І як гэта ён умудраўся цягаць такое? — спытаў Міхал, маючы на ўвазе «тэлевізар». Ён смела павярнуў рыбіну на бок і вызваліў разрэзаную напал жабру ад сеткі. «Тэлевізар» быў зусім цэлы, з грузікам знізу і з палкай­паплаўком зверху. Міхал працягнуў яго дзеду Макару.

— Так і цягаў...— дзед са злосцю кінуў «тэлевізар» у нос лодкі.— Ні нырнуць яму не давала, ні ўверх падняцца. Ды і за карчы чапляўся ўвесь час, высільваўся.

— І куды вы яго?—спытаў Чэсь.

— Адвязу ў Паплавы, раздам людзям, хто захоча... Не прападаць жа мясу, раз так здарылася. Хоць ён і стары, нясмачны — а ўсё ж свежая рыба.

Сома падцягнулі на карму, дзед накрыў яго кавалкам брызенту. І толькі цяпер, калі рыбіна схавалася з вачэй, хлопцы адчулі палёгку.

— Гадзін сем ужо,— дзед Макар зірнуў на сонца.— Самы час падмацавацца. У мяне ёсць хлеб з маладой цыбуляю, сала насмажым на агні...

— Сала! — гмыкнуў Чэсь.— У нас поўна рыбы, адныя плоткі.