Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

— А зрэшты...— Ірына Леанідаўна прыкрыла на міг далоняю вочы, нібы ўспамінаючы штось вельмі даўняе.— Зрэшты, вялікай тайны тут няма. Да мяне чамусьці рэдка хто заходзіць, і раз вы прыйшлі і цікавіцеся гэтым... Да вайны ў мяне быў блізкі сябар. Мы разам вучыліся ў педагагічным тэхнікуме. Пасля перапісваліся... Я працавала тут, настаўніцаю, а ён — у Мінскім архіўным музеі. Ад яго я і пачула гісторыю з талерамі, ад яго атрымала копію бяросты і апісанне, як выглядаюць дзве манеты...

Чэсь са Змітрам у адзін голас усклікнулі:

— Дзе?! Дзе гэтае апісанне?

— Усё загінула ў час вайны,— адказала Ірына Леанідаўна.— Школа гарэла... дый увогуле — вайна! — тут не да краязнаўства. Толькі гэтая копія і засталася.

— Аднак у вас тут цэлы музей,— заўважыў Чэсь, паказваючы на паліцы.

— Усё гэта збіралася пасля вайны. Быў час, была маладая, кожнае лета з мужам выпраўляліся ў вандроўку, абхадзілі ўсю Беларусь. Няма такога раёна, дзе б мы не пабылі. Вось, да прыкладу... — Ірына Леанідаўна ўзяла з паліцы звычайны шэры камень,— вось славуты мікашэвіцкі граніт. Хто б мог падумаць, што ў нас цэлыя залежы гэтага граніту? А цяпер паў­Еўропы яго купляе, усё Мінскае метро ім выкладзена...

— Прабачце,— перабіў Змітрок,— вы сказалі — з мужам? Гэта той самы... ваш сябар?

— Не, не той,— коратка адказала Ірына Леанідаўна.

— Ваш сябар... загінуў?

— Горш.

Хлопцы пераглянуліся.

— Пры немцах ён не эвакуіраваўся,— патлумачыла настаўніца.— Не паспеў. У яго была ўжо сям'я, ён вымушаны быў яе карміць. Працаваў у Мінску. Пасля вайны яго арыштавалі як ворага народа і, здаецца, прысудзілі да вышэйшай меры... І я спалохалася, бо была блізка знаёмая з ім. Я знішчыла ўсе пісьмы ад яго, фотакарткі, на якіх мы былі разам... А пры Хрушчове яго рэабілітавалі. Ён быў, аказваецца, ні ў чым не вінаваты. Вось тады мне зрабілася сорамна і балюча, як ніколі ў жыцці; я зразумела, што пабольш бы такіх «ворагаў», дык народу і сяброў не трэба...

Старая настаўніца правяла хлопцаў на двор.

— А можна яшчэ адно пытанне? — сказаў Чэсь.— Чаму вы не здадзіце свае экспанаты ў школу? Хай бы ўсе глядзелі.

— Каб у хуткім часе ад гэтых экспанатаў засталася адна шафа з запыленай папкаю? Тут больш надзейна. Я нічога ні ад кога не хаваю. Вось вы захацелі, прыйшлі — і атрымалі, што вам трэба было. І кожны так можа.

Раздзел 28. У ГОРАДЗЕ

У гэты самы час Міхал на гарадскім паштамце размаўляў па тэлефоне з Аксанаю. Кабінка была ізаляваная. Міхал не баяўся, гаварыў гучна. Адно стараўся не расцягваць, каб хапіла грошай, гаварыў амаль «тэлеграфным стылем»:

— Аксана, прывітанне, гэта не геолагі, а твае «чэрвеньскія знаёмыя», яны ведаюць твой адрас, беражыся сама і глядзі талер! Бабуля цябе не дачакаецца, калі прыедзеш? Калі, кажу, прыедзеш?

Адказ уразіў яго. Бестурботны, вясёлы голас:

— Міхал, перадай бабулі, што прыеду хутка, адразу, як Каця выздаравее!

— Пры чым тут зноў Каця? Ты хіба доктар?

— Міхал, як ты можаш? Мы разам з ёю прыедзем.

Галоўнае, не было часу ні пакрыўдзіцца, ні абдумаць усё гэта.

— Ты была ў архіве?

— Пакуль не. Толькі не злуй, усё будзе добра. Тата заўтра едзе ў экспедыцыю, ён напісаў запіску ў архіў, мяне пусцяць туды. А вы як гуляеце?

— Аксана! — закрычаў Міхал.— Што ты гаворыш, якія гулянні?! Я знарок тэлефаную, каб папярэдзіць цябе: беражыся! Абяцай, што не будзеш трымаць пры сабе манету!

— Добра, не хвалюйся. Тата заўтра едзе, і я буду хыць у Каці, пакуль яна выздаравее. Тады яе бацька прывязе нас машынаю ў Паплавы.

Толькі недаўменне было на душы пасля гэтай размовы. Ізноў нейкая Каця!.. І Аксана — весяліцца, нібы дзіця, нібы не разумее нічога...

Разам з тым Міхал не мог не прызнаць, якая значная роля Аксаны ва ўсёй гэтай гісторыі. Дзяўчынка павінна зрабіць больш, чым яны ўсе разам узятыя: неяк раздабыць і прывезці сюды два талеры і копію бяросты.

Міхал выйшаў з паштамта. Так і не распагодзілася. Пахмурна, над горадам нізкія хмары, нават, здаецца, патроху пачынае накропваць дожджык. Трэба хутчэй вырашаць усе справы і вяртацца дамоў. Міхал з'арыентаваўся, у якім баку вуліца, на якой размяшчаецца краязнаўчы музей. Змітрок казаў, недалёка ад паштамта. Горад невялікі, тут амаль усе «важныя» будынкі лепяцца каля цэнтральнай плошчы. Не, лепш не траціць дарэмна часу, трэба спытацца ў кагосьці.

Побач, на лаўцы ля аўтобуснага прыпынку, сядзелі нейкія мужчыны. Гучна размаўлялі, курылі... Да такіх лепш не падыходзіць. На другім баку плошчы быў блакітны кіёск «Марожанае». Лепш спытаць у кіяскёркі.