Андрэй Федарэнка - Шчарбаты талер

У меншай хаце, дзе стаялі ў парозе хлопцы, было чыста, светла і пахла чамусьці бальніцаю. Завешаная фіранкамі печ, пабеленыя сцены, вышараваная падлога. З мэблі — толькі тумбачка, стол каля шырокага акна і тры табурэткі. Над сталом — два чорна­белыя партрэты, Леніна і Машэрава.

Не эапрашаючы хлопцаў, настаўніца прысела сама, падперла галаву кулачкамі.

— Я слухаю вас, — сказала строгім і разам з тым прыемным, як умеюць толькі настаўнікі, голасам.

Чэсю раптам здалося, што яго выклікалі да дошкі, а ён зусім не ведае ўрока. Страсянуў галавою, каб прагнаць гэтую ілюзію, набраўся рашучасці:

— Нам сказалі... вы можаце памагчы па гісторыі...

Настаўніца здзівілася, аж пляснула ў ладкі:

— Я?! Па гісторыі? Вось сапраўды гісторыя... Дзесяць гадоў нікому не трэба была — а тут... А ў школе вам не могуць памагчы па гісторыі?

— Там толькі шафа,— чамусьці вінавата адкаэаў Чэсь.— А ў шафе — тонкая папка.

— Значыць, дажыліся. «Перабудаваліся». Цяпер і Ірына Леанідаўна спатрэбілася. Вядома, пры Ірыне Леанідаўне была не шафа з папачкаю, а такі краязнаўчы куток, што нават з Мінску людзі прыязджалі, хвалілі... Вядома, вам цяпер трэба да Ірыны Леанідаўны!

— А дзе жыве гэтая Ірына Леанідаўна?— ляпнуў раптам Змітрок.

Чэсь аж закашляўся. Настаўніца звузіла вочы:

— Не зразумела.

Змітрок наіўна паўтарыў:

— Ну, гэтая Ірына Леанідаўна, пра якую вы ўвесь час згадваеце, дзе яна жыве?

— Ірына Леанідаўна — гэта я,— ледзяным голасам адказала настаўніца.

Так усё сапсаваць! У Чэся свярбелі кулакі. Цяпер яму хацелася толькі аднаго: хутчэй выйсці на вуліцу і спагнаць на Змітраку злосць.

А той, як ні ў чым не бывала, ветліва паправіўся:

— Прабачце, Ірына Леанідаўна. Я не мясцовы і не ведаю тутэйшых настаўнікаў.

Хлопцы сабраліся выходзіць.

— Пачакайце,— змякчэла настаўніца.— Вы нават не сказалі, што вы хацелі.

— Копію бяросты, знойдзеную пры раскопцы,— сказаў Чэсь. І, спахапіўшыся, дадаў: — Не назаўсёды, толькі паглядзець!

— Так я і ведала! — усклікнула настаўніца.— Гісторыяй у нас пачынаюць цікавіцца толькі тады, калі з гэтага можна мець нейкую выгоду, калі грашыма запахне. І што за часы такія насталі? Амаль сорак гадоў я вучыла дзяцей, а цяпер, можа, вы, маладыя людзі, растлумачыце мне: што адбываецца ў свеце?

«Маладыя людзі» не ведалі. Яны моўчкі стаялі ў парозе. Ірына Леанідаўна паднялася, расчыніла дзверы ў другую, большую палавіну хаты:

— Прашу вас.

Хлопцы зайшлі і ахнулі. Яны нібыта патрапілі ў музей.

Уздоўж усёй глухой сцяны цягнуліся палічкі, застаўленыя і заваленыя самым розным дабром. На адной паліцы — посуд з пацямнелай гліны, горшчыкі, місы, гладышы, цэлыя і пабітыя, і нават проста чарапкі... На другой — каменьчыкі, меншыя і большыя, гладка­круглыя і вышчарбленыя, шэрыя, белыя, жоўтыя, блакітныя, з зіхоткімі ніткамі на разломах... На трэцяй паліцы — ссохлыя пучкі розных кветак, траў, лісця... Цяпер хлопцы зразумелі, адкуль у хаце гэты пах бальніцы.

На ўвесь прасценак, ад акна да акна, красавалася карта Беларусі. Усе шэсць абласцей былі размаляваны кожная ў свой колер.

Настаўніца падышла да паліцы з кнігамі, выцягнула з­паміж кніг нейкі тоўсты сшытак. Пагартала яго, тады раптам схапіла за «карэньчык» і патрэсла. Са сшытка вылецеў ліст паперы і, марудна кружачыся, пачаў апускацца на падлогу. Настаўніца спрытна падхапіла яго яшчэ ў паветры.

— Вось ваша копія бяросты. Вазьміце. І не думайце кепскага пра Ірыну Леанідаўну...

Няўжо ўсё так будзённа?! Чэсь асцярожна, нібы ліст мог рассыпацца, узяў яго і адразу ўпіўся ў яго вачыма:

— Што вы, як можна,— прамармытаў ён, не хаваючы радасці.— Дык мы пайшлі... пайшлі, Змітрок!

Ён адступаў да дзвярэй і цягнуў за сабою сябра. Але Змітрок нечакана праявіў самастойнасць:

— Пачакай, адпусці мяне. Вялікі дзякуй вам, Ірына Леанідаўна,— ветліва сказаў ён.— Вы нас так выручылі!

— Нічога, мне не шкада. Вы добра ведаеце гэтую гісторыю з талерамі і з бяростаю?

— Ведаем, ведаем... Пайшлі, Зміцер!

— Тады вы павінны ведаць і тое,— спакойра працягвала настаўніца, бы не заўважаючы Чэсевага нецярпення,— што, каб адшукаць гэты самы «КЛАД», патрэбны ўсе тры манеты. Без іх копія бяросты — звычайная паперка, не больш...

— Мы ведаем, Ірына Леанідаўна! Пайшлі, Зміцер!

— Ды пачакай ты. Скажыце, Ірына Леанідаўна, як да вас патрапіла гэтая копія?

— Гэта вас не тычыцца,— у голасе настаўніцы раптоўна зноў з'явіліся халодныя ноткі.

— Прабачце,— падаўся назад Змітрок.