Андрэй Федарэнка - Смута

— Які смех. Я, далібог, не хачу з табою.

— Міленькі... я не веру! Я малю цябе! Ты нават не ўяўляеш, як для жанчыны страшна тое, што ты задумаў. Я ўсімі грахамі сваімі гэтага не заслужыла. Чытай маралі, бі галавой аб сцяну, толькі— ляж зараз са мною! Інакш... ты не мужчына. Я пракляну цябе тады.

— Помніш зіму, Том, іней такі пухнаты, кажушок твой... Бог з ім, ты мяне не дачакалася, я не за тое — я за тое, што ты і віны ніякай не адчувала... Вось і мужа ты гэтак мяняеш, як і мяне некалі... Мяне памяняла на мяне...

— Якую зіму?! Што ты вярзеш?! Ты.. ляжаш?!

Грышко выйшаў. Тома павярнулася, асцярожна, быццам у яе балелі зубы, паклала на падушку шчаку.

З пранізлівым віскам расчыніліся палавінкі шафы, і адтуль вываліўся Адам Шкапіч. Ён з нямым страхам у вачах хвілін колькі глядзеў на нерухомую, голую жонку, потым наблізіўся і пагладзіў яе па плячы. .

— Томачка, адзявайся, хадзем...

Па жончыным целе прабеглі дрыготкі. Пачыналася істэрыка...

Шкапіч кінуўся па ваду... і ў парозе аслунянеў, сутыкнуўшыся нос у нос з Холадам. Той быў у вайсковай форме, з чырвоным тварам, з мокрымі, быццам чалавек шмат працаваў і запарыўся, валасамі.

— Так, — адрывіста сказаў Холад, заглядаючы ў пакой. — Што тут робіцца? Хто пусціў?

— Гэта Грышко... — ледзь не плакаў Шкапіч, — Грышко, сябар твой...

— Не ведаю ніякіх сяброў! Зараз жа ачысціць памяшканне! Пакуль участковага Балвановіча не пазваў!

Лепш за любыя лекі падзейнічаў яго знаёмы голас на Тому, якая перш усхапілася, нацягнула на сябе коўдру, затым хуценька апранулася і следам за мужам вышмыгнула з хаты.

Холад быў п'яны і ўзбуджаны. Ён расчысціў ад закускі і пляшак палаівіну стала, дастаў з серванта згорнутую насоўку, ручку, паперу, шклянку і кіпяцільнічак, расклаў усё на стале. У насоўцы аказалася шчопаць пацярухі.

Холад пачаў пісаць: «Людзі — тыя, каму патрапяць гзтыя запісы на вочы! Я нарадзіўся...» – і адразу ж усё закрзсліў, бо сам не чытаў бы такога ўступу.

Пачаў інакш:

«...Аднойчы я нарваў кветак, але не ведаў, што з імі рабіць. Кветкі высахлі. Я пачаў іх заварваць, і праявілася люстра. Я здагадаўся, што пара ад заваркі сініх кветак матэрыялізуе рэчы. З тых часоў для мяне не стала нічога немагчымага. Я браў часопіс, газету, плакат, выбіраў тое, што мне трэба — грошы, зброю, выпіўку, закуску, любую, словам, дрэнь — і дастаткова было патрымаць жаданую выяву над парам, як праз секунды я атрымліваў тое, што хацеў. Мала таго, я мог змяняць самога сябе, сваю знешнасць. Я накрываў шклянку з заваранымі сінімі кветкамі каляровай фотакарткай з часопіса і схіляўся над парам; я адчуваў, як макрэе, робіцца сырым, нібы пластылінавым, твар... і паступова ў мяне з’яўлялася іншае аблічча, разам з тым я заставаўся самім сабою, са сваімі думкамі, сваім успрыняццем навакольнага.

Я пачаў жыць у чужым абліччы, і тое, што мне адкірылася, было сграшней і больш незразумела, чым сам працэс пераўтварэння. Я ўбачыў, што такое на самай справе ёсць чалавек...

Мне адкрылася, што людзей трэба не любіць, а асцерагацца...

Бог, калі ёсць, дык ён зусім не дабро; ніякіх “падстаў правую!”; законы яго павінны праводзіцца ў жыццё так: над кожным дурнем павінен стаяць разумны з дубінаю і перыядычна ўбіваць у дзікі чэрап — не крадзь! не хлусі! не здраджвай! помні пра смерць! і г. д.

Думаю, што менавіта я адзін з тых абраных на такую функцыю. Зараз я заварваю апошні шчопаць кветак, выбіраючы сабе аблічча гэтага выдуманага мною Грышко, і...

– Я — іду!»

З самай раніцы, пакуль мыўся, чысціў зубы, снедаў, Балвановіч не мог адагнаць ад оябе дурнога ўспаміну: як ён некалі, маленькі, уцякаў па свежай пакошы ад чмяля і наляцеў на кінутую касу. Добра, што быў босы і не мог бегчы на ўсю сілу, а то застаўся б без ног, калі б увогуле выжыў; тады ж толькі лёгка парэзаўся. Балвановіч спрабаваў думаць пра штосьці іншае, але ўяўленне ўпарта вяртала яго ў той дзень, паслужліва дамалёўвала тое, чаго не адбылося — з усяго разгону ён налятае на тонкае лязо, бязгучна падрэзваюцца сухажыллі, палатно амаль перасякае тонкія косці, свішча, залівае ўсё вакол кроў...

Балвановіч не быў слабаком, ніколі не думаў і не баяўся, што на такой небяспечнай працы яго могуць пакалечыць ці нават забіць. А вось, скажы ты, прычапілася... I брыдка, і страшнавата, і прадчуванне нядобрае, але ж гэта не прычыны, каб не ісці на службу.

Усю дарогу да самай міліцыі перад вачыма ў яго стаяла каса і рудая кроў на шчотачках пакошы.

Каля ўваходу, дзе быў стэнд «Іх шукае міліцыя», Балвановіча спыніў высокі прыгожы малады чалавек з разгубленымі вачыма: