Францішак Хлус - Здані і пачвары Беларусі

Бацька пасьля другога кілішка паклаўся спаць і загадаў больш маладому й трываламу да алькаголю сыну пільнаваць свой сон, паабяцаўшы зьмяніць яго а чацьвертае гадзіне раніцы. Малодшы капэлян добрасумленна нёс варту, і ў абумоўлены час пачаў будзіць бацьку. Той не прачынаўся. Тады пераляканы сын сьцягнуў коўдру і зьніякавеў: бацька ляжаў у калюжыне крыві, а да яго грудзі, якраз да татуіроўкі з выявай маршалка Пілсудзскага, прысмактаўся невялікі чорны, парослы рудою шэцьцю крывасмок. Малады капэлян, не разгубіўшыся, накінуў на шыю пачвары ружанец і задушыў ім жудасную істоту.

Гэтае здарэньне давяло, што ў Беларусі й ад польскага ружанца можа быць якая-небудзь карысьць.

Гэтая істота, якая раней вялася на стайнях, з прычыны ўрбанізацыі перакінулася на гаражы, трамвайна-тралейбусныя дэпо й транспартныя паркі. Большасьць угонаў самаходаў, аўтобусаў, трамваяў, ровараў, матацыклаў і нават танкаў можна вытлумачыць, калі ўзяць на веру, што Стайнік сапраўды існуе. Раней Стайніка можна было пабачыць у сьвятле грамнічнае сьвечкі, але цяпер нават грамнічныя сьвечкі вырабляюцца выключна з парафіну, а ня з воску, а таму Стайнік робіць свае справы беспакарана.

Вось якая гісторыя здарылася ў Менску неўзабаве пасьля аднаўленьня савецкай улады: вайсковы рэгуліроўшчык, стоячы на скрыжаваньні Другой Шостай Лініі й Лагойскага тракта, заўважыў, што ў загарадным кірунку рухаецца вялікі чорны опэль-адмірал з нацысцкай сымболікай на капоце, але ў кабіне нікога няма. Рэгуліроўшчык засьвістаў, але самаход не спыніўся. За опэлем была выслана пагоня. Нарэшце, за горадам, перагарадзіўшы шашу, машыну спынілі. Як высьветлілася, машынай кіраваў вядомы беларускі крытык Алесь (Айзік) Кучар, які праславіўся ў літаратурных колах выключна малым ростам. З-за гэтае прычыны дробнага крытыка й не было бачна за рулём падоранага органамі НКВД трафэйнага нямецкага самахода.

Так што яшчэ раз папярэджваем - сапраўднага Стайніка можна ўбачыць адно ў сьвятле грамнічнае сьвечкі, усё астатняе - драбната й нікчэмнасьць...

Дагэтуль мы распавядалі пераважна пра зданяў і пачвараў, што вядуцца ва ўмовах дзікай прыроды. Але татальная ўрбанізацыя беларускага жыцьця не пакідае нячысьцікам экалягічных нішаў, і яны вымушаны адаптавацца да новых, нязвыклых для сябе, часам цалкам неспрыяльных умоваў. Так, для прыкладу, Чорт балотны, трапіўшы ў гарадзкія ўмовы, канчаткова дэградуе - ягоныя дасьціпныя кпіны ператвараюцца ў дурнаватыя жарты й зьдзекі. Такога балотнага Чорта адлавіў на Гомельшчыне й прывёз з сабой у Менск скандальна вядомы паэт С, бо нежанатаму маладзёну было сумна штораніцы выпіваць у самоце. Аднойчы, наведаўшы гістарычную радзіму, пасьля тыднёвага запою ён заўважыў у недапітай пляшцы гарэлкі Чорта, закаркаваў яе ды прывёз у сталіцу.

У абмен на волю Чорт прапаноўваў яму й пазачарговую кніжку ў выдавецтве «Мастацкая літаратура», і Дзяржаўную прэмію, і мэдаль Францыска Скарыны, і нават пасаду старшыні Рады Саюза пісьменьнікаў, але паэт, глянуўшы каламутным вокам на Чорта, сказаў: «Ты дурны, ці што?..» і, навязаўшы нячысьціка хвастом да батарэі паравога ацяпленьня, прымусіў піць нароўні з сабою. У Чорта не было аніякага выйсьця, і ён згадзіўся скласьці кампанію, але з прычыны сваёй злапамятнасьці ў думках пакляўся адпомсьціць. Аднак адпомсьціць ніяк не выпадала, бо нявопытны Чорт заўсёды напіваўся да бяспамяцтва раней за паэта.

І вось аднойчы Чорт здагадаўся, якою мусі быць помста: ён злаўчыўся прыхаваць пляшку «Русской водки», якую паэт абачліва пакінуў на ранішнюю апахмелку. Паэт С, не прыняўшы лекавай дозы звычайнага допінгу, маліў, кленчыў, але ўсё дарэмна - Чорт быў няўмольны. Нарэшце, ён згадзіўся аддаць пляшку пры адной умове: калі паэт памяняецца зь ім мейсцам - будзе сядзець, навязаны да батарэі ацяпленьня, а Чорт замест С. - хадзіць па знаёмых літаратарах у паэтавым абліччы. Тэрмін Чорт абумовіў такі: гэта будзе працягвацца, пакуль хто не заўважыць падмены.

Чорт у абліччы С, пасяліўшыся ў бары Саюза пісьменьнікаў, як толькі мог стараўся працягваць паэтычныя традыцыі - прылюдна мачыўся ў камін, пазычаў і не аддаваў пляшкі, чытаў на ўрадавых канцэртах звышнепрыстойныя чатырохрадкоўі - але да ўзроўню выхадак сапраўднага беларускага паэта так і не дацягнуў, бо ніколі ня мог выпіваць столькі ж, не губляючы пры гэтым здольнасьці рухацца.

З усяго гэтага вынікае мараль: часам прадаць несьмяротную душу нячысьціку за пасады, званьні і ўзнагароды бывае карысна ня толькі для асобнага паэта, але і для ўсёй беларускай літаратуры...