Сяргей Пясецкі - Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі

– Чаму? – спытаўся я. – Гэта ж правадыры польскага народу. Трэба каб кожны, хто іх любіць, меў іх партрэты на сцяне.

– У нас такога звычаю не было, – сказала пані Юзэфа. – А партрэты гэтыя ў цяперашняй сітуацыі могуць прывесці да няшчасця. Прыйдуць сюды паліцыя ці немцы і калі заўважаць, дык могуць нас арыштаваць. Здымі і схавай!

Зняў я партрэты і ў адрыне схаваў. Але добра гэта сабе запомніў і вырашыў, што калі тут будзе ізноў Польшча, дык я адразу дакладу іхняму фашысцкаму НКВД, што яна не дазволіла мне партрэтаў правадыроў на сцяне мець. За гэта моцнае пакаранне яе напэўна напаткае. Я ж вызначуся і буду мець прызнанне ў гэтай шаноўнай установе, якая змагаецца супраць ворагаў капіталістычнага люду.

Праз некалькі дзён я сказаў пані Юзэфе, што вельмі хачу вывучыць польскую мову, бо калі тут будзе Польшча, дык не збіраюся ў Расію вяртацца. Яна ахвотна на гэта згадзілася і адразу пачала мяне вучыць. Толькі мне вельмі не падабаецца іхні капіталістычны алфавіт. Бачна, што яго прыдумаў нейкі закасцянелы рэакцыяніст. Літары смеху вартыя. Але пані Юзэфа сказала мне, што гэта лацінскі алфавіт і што ім карыстаюцца ўсе еўрапейскія краіны, Амерыка і шмат іншых краін, бо ён зручны і просты.

Пачаў я паволі літары пазнаваць, а таксама чытаць і пісаць. А размаўлялі мы цяпер толькі па-польску. Адзінае, калі я чаго не мог добра зразумець, дык пані Юзэфа па-руску мне тлумачыла.

Аднойчы спыталася яна ў мяне аб жыцці ў Савецкім Саюзе. Папрасіла:

– Скажы мне, Янка, праўду, як вы ўвогуле там жывяцё? Я пра гэта сама шмат ведаю, але і ты можаш мне шмат цікавых рэчаў распавесці. Добра разумею, што вы няшчасныя і што з дзяцінства так выхаваны, каб ніколі праўды не казаць. Адно дзяўбецё, як папугаі тое, што вам савецкая прапаганда ў галаву ўбіла. Але ты тутэйшае жыццё добра паглядзеў і можаш яго з вашым параўнаць. Таму скажы, ці лепей табе было ў Расіі і ці сапраўды жыццё рускага народу лепей за наша?

Задумаўся я: што ёй сказаць? Скажу праўду – чорт яго ведае, што з таго можа ў будучыні атрымацца! Калі нашы сюды вернуцца, дык яна можа на мяне ў НКВД данос зрабіць. Калі ж і далей буду хлусіць, дык падумае, што ў мяне фальшывы характар. Яна, пэўна, убачыла, што я баюся шчыра адказаць і так азвалася:

– Ты ў мяне жывеш даўно і ведаеш, якая я. Можаш мне смела ўсё казаць і быць упэўненым, што ніякай прыкрасці з гэтага ты мець не будзеш. Я і без цябе вельмі шмат ведаю аб жыцці ў цяперашняй Расіі. І не толькі аб Расіі, але і пра ўвесь свет. Сама заўсёды гаварыла і гавару табе толькі праўду. А ты альбо хлусіш, альбо выкручваешся, каб праўду не казаць. Я нават падумала, што ты вельмі хітры і вераломны, хаця я да цябе як маці да сына стаўлюся і ўсё што магу раблю, каб табе тут добра было.

Зразумеў я, што мушу ёй праўду расказаць… Такую праўду, аб якой я нават думаць не хачу. Зрэшты, калі тут Польшча будзе, дык я нават не вельмі рызыкую. Бо ў Расію вырашыў ніколі добраахвотна не вяртацца, паколькі тут як парабак жыву лепей і з’яўляюся больш шанаваным чалавекам, чым у Расіі як афіцэр.

Азірнуўся я, каб пераканацца, ці не чуе нас раптам яшчэ хто-небудзь, і гавару ёй:

– Жылі горш, чым у вас псы. Нічога ў нас добрага не было, няма і ніколі не будзе. Працуем без канца і краю, але нават дрэннай ежы ўдосталь не маем. І кожны кожнага баіцца. Мяне дома маці і бацька баяліся, бо ў школах намаўлялі нас за бацькамі сачыць і ўладам пра ўсё даносіць. Не было ні адзення добрага, ні абутку, ні ежы. Хадзілі ў лахманах, галадалі і верылі, што гэта вялікае шчасце. Бо думалі, што за граніцай яшчэ горш. Што ў вас людзі зямлю ядуць і кару з дрэваў.

– А ці не маглі па радыё загранічным пачуць альбо ад старэйшых людзей даведацца, як дзе ў іншым месцы людзі жывуць альбо ў Расіі да рэвалюцыі жылі?

– За ўсё сваё жыццё я такога радыё, каб можна было загранічныя станцыі слухаць, і не бачыў нават. А старыя людзі пазагінулі альбо вымушаныя маўчаць. Толькі калі я сюды прыйшоў, дык убачыў упершыню, як добра могуць людзі жыць. Спачатку нават думаў, што ўсё гэта – капіталістычная прапаганда, альбо што тут усе – буржуі. Толькі потым пераканаўся, што тут нават рабочы мае такое жыццё, аб якім мы і марыць не можам. Шмат рэчаў я дагэтуль зразумець не магу. Але добра разумею тое, што нас падманвалі ўсё жыццё.

– Няшчасны вы народ, – сказала пані Юзэфа.– Але будзь упэўнены, што пасля вайны гэта зменіцца. Маладыя людзі таксама даведаюцца, якое ў свеце жыццё, і не захочуць жыць далей у такой страшнай няволі і паняверцы.