Сяргей Пясецкі: Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі

Перазірнуліся яны. Натуральна, іх здзівіла мая шчодрасць. Чаю мне налілі… Але нічога, размаўляем. Тая, што рускай добра валодае (Марыяй Аляксандраўнай назвалася), частуе мяне: “Калі ласка, сыр! Калі ласка, вяндліна! А чаму масла на хлеб не намазваеце?”

– Дзе масла? – спытаўся я.

Падсунула яна мне такі спецыяльны сподак з накрыўкай, а ў ім нешта жоўтае, як воск. Вось тады я і гавару:

– А, дык гэта і ёсць масла! Мне мама апавядала, што некалі ў іх таксама з малака масла рабілі.

Пачаў я тое іхняе масла на хлеб мазаць. Але невыгодна. Крышыцца толькі. Гэта трэба было б лыжкай есці, а не мазаць. Таму я сабе кавалак вяндліны ўзяў. Але ж і тонка буржуйкі накроілі! Відаць, ад сквапнасці.

Але нічога. Размаўляем. Пытаюся я, як іх імёны. Тады Марыя Аляксандраўна на адну паказвае і кажа: “Пані Зофья”. А другая аказалася пані Стэфанія.

– А як імя малой? – спытаўся я.

– Андзя.

– Чаму не пані Андзя?

– Бо дзяцей у нас называюць толькі па імёнах. Калі падрасце, дык будзе панна Андзя.

“Зразумела цяпер, – падумаў я, – як фашыстку і ворага працоўнага люду выхоўваюць. Таксама добрую б гадзіну з яе зрабілі, каб не прыйшла наша савецкая ўлада! Але зараз скончацца гэтыя панскія штучкі!”

Аднак нічога. Сяджу сабе і размаўляю досыць культурна, то аб надвор’і, то аб ураджаі. Бачу, што і я іх сабачую мову троху разумею. А чаго не разумею, дык Марыя Аляксандраўна адразу мне тое тлумачыць. І ўсё было б добра, але адна з іх (тая старэйшая, пані Зофья), кажа мне на ламанай рускай мове:

– Пане лейтэнанце, ці доўга вы прабудзеце ў нас у Вільні?

Дужа мне гэта пытанне не спадабалася. Адразу зразумеў, што яна хацела спрытным чынам ад чырвонага афіцэра стратэгічныя намеры вышэйнага камандавання даведацца. Але я злёту яе раскусіў. Ведаем мы гэтыя фашысцкія хітрыкі! А таму адказаў я ёй дужа далікатна і спакойна, хаця, уласна, належала з месца ў пысу біць:

– Колькі нам захочацца, столькі тут і прабудзем.

А яна ізноў:

– Пане лейтэнанце, ці падабаецца пану наша Вільня?

Заскрыгатаў я зубамі. Кпіць, халера, з мяне, чырвонага афіцэра і шляхотнага бальшавіка. Другі раз ужо мяне “панам” абазвала. Але я сціснуў пад сталом кулакі і намагаўся стрываць.

– Па-першае, – абвесціў ёй, – не Вільня, а Вільнюс. Вось што. Па-другое: не ваша, а наша. Па-трэцяе: зусім мне тут не падабаецца, бо ніякай культуры няма. Нават на вакзале вошабоек не заўважыў. Што гэта за жыццё! Што за гігіена! Што за культура!

Тут ублыталася Марыя Аляксандраўна і кажа так чыста па-руску… дужа гэта падазрона, і трэба будзе паведаміць у НКВД аб гэтым. Такім чынам, гаворыць яна:

– Вошабоек у нас увогуле няма. Але гэта таму, што у нас вошай няма. Навошта тады вошабойкі?

“Самі вы вошы”, – падумаў я і кажу:

– Вошабойкі патрэбныя як гігіенічнае і санітарнае прыстасаванне. Мышэй таксама можа не быць, аднак котак у нас паўсюль мноства. Вось што.

А тая першая (пані Зоф’я) ізноў звяртаецца да мяне, і бачу: пыса хітрая, хітрая, хітрая!

– Пане лейтэнанце…

Але на гэты раз я скончыць ёй не даў. Кінуў нож на стол і зароў:

– Заткні пашчу, старая малпа! Ніякі я табе не пан, а абаронца пралетарыяту! З’яўляюся ім, уласна, каб такую, як ты, фашысцкую заразу нішчыць! Разумееш?! А калі не разумееш, дык я табе гэта зараз рукамі растлумачу!

Як грукнуў я кулаком па стале, дык нават шклянкі па ім заскакалі. Дзяўчынка плакаць пачала. А Марыя Аляксандраўна моліць мяне і таксама ледзьве не плача.

– Міхайле Мікалаевічу, – гаворыць яна. – Не гнявіцеся. Яна гэта ненаўмысна. У нас да кожнага звяртаюцца: пан. Нават да жабрака. Гэта ж тое самае, як у Францыі “монсеньёр” альбо ў Англіі “містэр”.

Але я не даў такім хамкам улагодзіць сябе.

– Пачакайце троху, – сказаў я ім. – Навядзем парадак і з панамі, і з мусьямі, і з містрамі. Для ўсіх час прыйдзе, і для кожнага адпаведнае месца знойдзецца! А мне, шляхотнаму чалавеку, у вашым панскім таварыстве сядзець і чай папіваць не выпадае! Да пабачэння!

Устаў я. Натуральна, сплюнуў. І выйшаў з гонарам. Нават хлеба свайго са стала не забраў. Няхай ім подлыя фашысткі ўдушацца!

Пайшоў я спаць. Бачу: ложак высока засланы. Коўдра вялікая, лёгкая, мяккая, у белы чахол усунутая. А на чахле пад коўдру розныя там кветкі, лісточкі і матылькі павышываныя. Дзве падушкі былі… таксама ў навалках з кветкамі. Ну і прасцірадла. І ўсё такое белае, быццам белай фарбай замаляванае. Я нават палец паслініў і паспрабаваў: ці не мажацца?

Паклаўся я ў той іхні ложак і патануў у ім увесь. Толькі нос наверсе. Круціўся, круціўся і нічога: сон не бярэ. Не для мяне, ахайнага бальшавіка, такія буржуйскія вынаходкі! Як яны ў такім могуць з бабамі спаць?… Вылез я з ложка, падушку пад сцяну паклаў, коўдрай абкруціўся і ў два моманты заснуў.