Сяргей Кавалёў - Партрэт шкла

Але вось што цікава: агульны вагон, у якім мы знаходзімся на працягу чытання ўсёй кнігі, таксама нейкі дзіўны: ён — пусты.

Засталіся цесната i няўтульнасць, бясконцы гул i шум, а тых, хто гэтую цеснату i шум павінны ствараць,— няма. Няма людзей. Але гэта яшчэ не ўсё. Самае жахлівае i фантастычнае — вагон увогуле пусты, паэта ў ім таксама няма, яму проста хацелася б там быць, вось ён i выдаў жаданае за сапраўднае, а мы, чытачы, заведзеныя ў зман, успрымаем падарожжа не праз душу i сэрца паэта, а як відарыс на шкле вагонных акон. Калісьці Яўген Барычэўскі назваў такую паэзію лірыкай знадворкавых уражанняў.

Паўстае неабходнасць разабрацца ў самой асобе паэта, у дадзеным выпадку — у яго alter ego — другім «я», якое найбольш праяўляе сябе ў асабістай тэматыцы, у лірыцы кахання (у адносінах да «Поворотного круга» яе лепш назваць проста лірыкай пра жанчын).

Па-першае, уражвае нейкая бяздумнасць, падсвядомае жаданне паэта нічога не вырашаць, узмоцненае ў вершах словамі дзеля запаўнення радка i кепскім адчуваннем гэтага радка:

Далей, у тым жа вершы:

Гэта мы маем перад сабой, так сказаць, светлае, рамантычнае дзіцячае каханне. А вось герой падрастае, i каго толькі мы не бачым побач з ім: «прозрачную женщину с татарщиной в глазах» i «женщину лет сорока» «в гуле трамвайном» «страхом глаза полны», «женщина у стены», сябру якой лірычны герой гаворыць: «Да пошел ты...», не пазбаўленую нашага спачуваиня ўдаву i жанчыну, якая на развітанне кідае фразу: «Кто не любит — тот не человек!..» Асоба паэта ў гэтых вершах праяўляецца або неяк наўмысна пасіўна, або наадварот — бесшабашна адкрыта i плакатна, у адрозненне, напрыклад, ад верша «Девочка плачет, девочка плачет...» — хаця i кепска зробленага, але з цікавым вобразам, цікавай думкай. З усіх пералічаных вершаў (акрамя апошняга) цяжка зрабіць якія-небудзь высновы наконт прысутнасці паэтычнага светаўспрымання ў асобе паэта. Вось i атрымліваецца нешта накшталт:

Па-другое, заўважаецца ў паэта нейкая незапраграмаваная жорсткасць, паспешлівая прысуднасць, напрыклад, у такіх вершах, як «Четыре секунды», «Холодно. Нет мыла. Дует в щели...», «Курит женщина в коридоре». Жорсткасць, якой зусім не хацеў аўтар, якая ўзнікае сама па сабе з-за недастатковай увагі да ўсіх без выключэння слоў верша (яны неяк падзелены на асноўныя i другарадныя, для запаўнення»), з-за імкнення хутчэй завяршыць твор, не ўлічваючы складанасць, крохкасць тэмы.

Па-трэцяе, ад гэтага ж імкнення менш думаць, хутчэй скончыць, на адным пачатковым вобразе «вывезці» ўвесь верш ідзе i ўяўная філасафічнасць, на якую прэтэндуюць многія вершы паэта («Моторная лодка», «Рамка», «Старый календарь», «Сентябрит» i інш.). Такая прыземленая i банальная філасофія не прынесла паэту нічога карыснага, у вершы ж «Alter ego» ўяўнасць думкі без усведамлення важкасці кожнага канкрэтнага слова дасягнула свайго лагічнага апагею. Другое «я» ў аўтарскім разуменні выконвае функцыю сумлення, адчування ўласнай чалавечай годнасці, яно надае чалавеку мужнасці i цвёрдасці:

Але вось нягоды i беды адышлі на задні план, засталіся недзе далёка i атрымліваецца, што больш гэтыя якасці чалавеку ўжо непатрэбныя:

Такое вырашэнне пытання, такая логіка развіцця думкі характэрныя i для некаторых іншых вершаў паэта, узнікае нейкая раздвоенасць, быццам аднаго лірычнага героя стваралі два паэты, i той, хто пачынаў, рабіў гэта значна лепш. Паэта відавочна не хапае на ўвесь верш, на ўвесь зборнік.

Вось i атрымалася кніга слабая, вось i падарожнічае чытач у пустым вагоне, абыякавы i да «второго взгляда» i да «поля зрения», таму што няма, няма еднасці душ паэта i чытача, еднасці паэзіі i жыцця, i толькі калі-нікалі, крадком, быццам баючыся свайго гаспадара, яго прынцыпаў i правіл, з'яўляецца да нас сярод падарожнага тлуму таямнічае i трывожнае ў сваім разуменні сусвету alter ego паэта. Яно не маўчыць, яно крычыць, яно плача. I тады толькі ўзнікае верш: