Міхась Чарняўскі - Вогнепаклоннікі

Пакуль сын любаваўся вырабкай, бацька схадзіў у хаціну i прынёс мяккі скураны пасак. Абкруціў ім акуратна рукаятку, каб крэмень не рэзаў руку, завязаў сухажылінай.

— Ну вось, ты ўжо i сярпы ўмееш рабіць,— пахваліў бацька, як скончылі працу.

— Я адзін i не змог бы так.

— Ну, не кажы. Я, лічы, толькі пару разоў дакрануўся,— жмурыў вочы бацька.— А наступны ты i зусім сам змайструеш.

Пад вечар, калі сонца ўжо перайшло на заходні небакрай, Жывок быў у чоўне. Адплыўшы за трыснёг, ён закінуў вуду i агледзеўся. На азёрнай затоцы-луцэ ён быў не адзін. Там-сям цямнелі іншыя чоўны — наступаў час вечаровай лоўлі рыбы. Але Жыўку не рупіла зараз рыба. Ен не пільнаваў паплаўка, a ўсё ўзіраўся ў супрацьлеглы бераг, дзе пад бухматымі вербамі тулілася вёска суседняга роду. Выцягнуўшы пару акунькоў, хлопец паволі павеславаў уздоўж берага, робячы выгляд, што выбірае рыбнейшую мясціну, а сам прыбліжаўся да тых вербаў. Непадалёку ад ix, пераплыўшы густы чарот, падагнаў човен да берага i прыхаваў яго ў трыснягу. Сам жа, падкасаўшы штаны, выбраўся на сухое i затаіўся ў лазняку.

Недалёка ад яго схову на прыбярэжных камянях жанчыны i дзяўчаты мылі вопратку, намочваючы яе ў вадзе i шчыра выбіваючы плоскімі палкамі,— толькі ляцелі ў бакі пырскі ды часты стук плескачоў рассыпаўся рэхам па вадзе.

Нарэшце жанчыны скончылі выбіванне, выкруцілі вопратку, сабралі яе i панеслі ў вёску. Крыху адстаўшы ад ix, ішла дзяўчына-падлетак са светлымі косамі, закінутымі за спіну. Калі дзяўчына параўнялася з лазняком, Жывок выйшаў на чысцяк i паклікаў:

— Калінка, пачакай!

Дзяўчына спуджана ўскінула бровы i спынілася. Але адразу ж * пазнала, што гэта быў Жывок, які часта прыплываў праз луку ў іхнюю вёску, дзе была замужам ягоная старэйшая сястра.

Жывок, хвалюючыся, наблізіўся да дзяўчыны i нясмела працягнуў крамянёвы серп.

— Вазьмі. Сам рабіў...

— Ой, які харошы,— сказала дзяўчына i прыціснула серп да грудзей. А потым засаромлена пачырванела i пабегла ў вёску.

А жанчыны, што падгледзелі ўсё гэта, казалі між сабою: «Вось i вырасла з Калінкі нявестка ў Залукоўе. Глядзіш — налета i сваты адтуль прыплывуць».

* * *

— Карацей кажучы,— зрабіў выснову Іван Пятровіч,— Жыўку ў любым выпадку трэба было шукаць будучую жонку ў нейкім суседнім паселішчы, бо ў сваім былі ўсе паміж сабою родзічы.

— I нават не проста ў суседнім, a ў тым, дзе жылі людзі іншага роду. Бо калі род быў вялікі, ён дзяліўся на некалькі патрыярхальных сямей, кожная з якіх пасялялася ў сваей вёсцы. Іншыя роды таксама мелі вёскі. Трупа радоў утварала племя. Пры нейкіх канфліктных сітуацыях з суседзямі плямёны аб'ядноўваліся ў саюзы.

Асноўная ўлада ў родзе i племені належала ўсяму даросламу насельніцтву. Яно i вырашала важнейшыя справы. Кіраваннем займаліся выбарныя роды старэйшын або асобныя старэйшыны. У час вайны выбіраліся i правадыры.

— Так. А што гэтым сярпом мелася жаць Калінка?

— Ды шмат што — пшаніцу, ячмень, проса, гарох. У бронзавым веку таксама ўжо вырошчвалі лён, каноплі, мак, рэпу, цыбулю, часнок. Мусіць, зараджалася i садоўніцтва — пры раскопках на стаянках сустракаюцца костачкі сліў, вішань. Ды i статак свойскай жывёлы быў, амаль як сёння.

Тур загінуў так, як i годна загінуць лепшаму паляўнічаму i сапраўднаму мужчину,— з дзідай у руках.

У самым канцы лета, нарэшце, настаў вольны ад палявой работы — жніва i малацьбы — час, i мужчыны вырушылі на паляванне. Так зачакаліся гэтай жаданай падзеі, што сабраліся ў лес нават некаторыя старыя i падлеткі. Але лепшыя паляўнічыя, якіх узначальваў Тур, рашылі — каму так не церпіцца паспытаць паляўнічага шчасця, хай палазіць па прыазёрным балоце, дзе маладыя качкі i ryci ўжо набраліся тлушчу. Яны ж самі пойдуць у грабавыя i дубовыя лясы, дзе пры ўдачы можна ўпаляваць такую здабычу, пра якую будзе помніцца ўсю зіму.

I сапраўды, у гэтых лясах на выгрэтых сонцам прагалінах адразу пачала трапляцца змятая i аб'едзеная трава, раскапычаная, з памётам. Тут пасвілася, нагульвала мяса даўно непалоханая дзічына. Загон паляўнічых праз дубняк выйшаў на старую выгарыну ў нізавіне, пасярэдзіне якой цёк ручай з вышмарганым мядзведзямі маліннікам на берагах. I каля самага таго ручая, на мурожным лужку, нечакана наткнуліся на зубрыны статак. Жывёліны, збіўшыся ў гурт, адпачывалі i жавалі жвачку — маладняк усярэдзіне, мацнейшыя з краёў. Здрыганулася зямля, калі статак усхапіўся на ногі, i адразу ж зубр-важак з сажнёвымі рагамi зароў і, прыгнуўшы да зямлі галаву, рынуўся на няпрошаных гасцей.