Піліп Ліпень - Гісторыя Ролянда

«Я хачу партрэт сангінай! – стрэліла яна з парога. Партрэт з ангінай? – сказаў я знарочыста асобна, з халоднай грэблівасьцю, бо я сьпяшаўся й быў раздражнёны ейным крыўляньнем, – як вы сабе яго ўяўляеце? распухлая чырвоная шыя ці проста шалік? Не прыкідвайцеся! – яна бесклапотна выскалялася і пацепвала рукой, як малпачка. Я не карыстаю сангіну! – ускіпеў я, – я пагарджаю ўсімі, хто калі-небудзь маляваў сангінай! усіх да адзінага! сыходзьце! Калі вы пагадзіцеся, я пакажу вам свае плечы, – яна значна ўзьняла бровы. У імпэце лютасьці я сьціснуў кулакі й затупаў, не шкадуючы паркету, але зрэшты імгненна ўзяў сябе ў рукі й загадаў ёй распрануцца – каб пакпіць над ейнай непрыгожасьцю і зьняважыць як мага балесна. Але калі яна сьцягнула блузу... О, я ў той жа момант зразумеў, што яна мела права, мела права на ўсё! Поўныя, спусьцістыя, клясычна асымэтрычныя, рухомыя геамэтрычна бездакорным каркасам, яны адразу запоўнілі мае думкі сваёй сілай і цудоўнай круглявасьцю, раскошнай пышнасьцю і багацьцем танальных адценьняў, хоць стоп, адкуль жа адценьні? Усё роўна! Я выцягнуў усю сангіну, якая толькі знайшлася ў мяне, багата сангіны, і цяпер зачаравана прысмоктваюся, учапляюся, цягну час, не хачу яе адпускаць. О!..»

Мой брат Валік вырас вельмі раўнівым партрэтыстым. Ён не пераносіў усіх астатніх мастакоў, нават калі яны не складалі яму аніякай канкурэнцыі: і пэйзажыстых, і марыністых – нават бяскрыўдных, нікому не зрабіўшых зла анімалістых. Спачатку, у пэрыяд станаўленьня брата, мы ўсяляк заахвочвалі ягоную неталерантнасьць, ваяўнічасьць, каб ён уздужаў, але пакрысе выявілі, што аказаліся заціснутыя ў вельмі вузкія рамкі: дома ў нас віселі толькі партрэты, намаляваныя Валікам, а калі ён заўважаў хоць бы сама сьціпленькі чужы натурморцік, хаця б у сама цёмным кутку на вэрандзе, дык пачынаў яго выкпіваць, зьдзеквацца і абражаць, і не супакойваўся, пакуль мы яго не здымалі. Што ж, брацік даражэйшы за ўсіх! – лічылі мы і ня ўпарціліся. Мы рахмана чакалі, пакуль ён зьедзе на чарговы вэрнісаж ці які сэцэсіён – і тады ўжо давалі сабе волю! Усе агорклыя партрэты адпраўляліся ў дрывотню, і сьцены займала доўгачаканая разнастайнасьць: мама любіла біблейскія сцэны часу раньняга Рэнэсансу, тата – нямецкіх экспрэсіяністых, а мы з брацікамі ўпрыгожвалі калідоры і спальні фотаздымкамі кацянятак, шчанюкоў і панадлівых акторак у купальніках. Валік доўга нічога не падазраваў, пакуль аднойчы не вярнуўся з аэрапорта за забытым партсыгарам і не застаў нас на кухні за прыладжваньнем над лядоўняй рэпрадукцыі Філіпа Ліпі. Мы павярнуліся на грукат: Валік паваліўся й ляжаў нежывы; толькі слабкая сьляза няўцешнасьці скацілася па ягонай бледай скроні. Мы кінуліся да яго, абнялі, прытуліліся, але якое магло быць нам апраўданьне? Ягоны погляд згас, нос завастрыўся, канцавіны абмяклі й пахаладзелі. Мы малілі ў яго прабачэньня, але ён толькі дрыжаў, нібы ў ліхаманцы, і здушана стагнаў. Мы перанесьлі яго на пярыну, падалі булёна са шпінатам і журботна селі ў нагах, напаўголасу руйнуючыся й раскайваючыся ў сваім вераломстве. Невядома, чым бы гэта скончылася, калі б Колік не прапанаваў нясьмела: а хочаш, мы ўсё спалім?.. Ты нам даруеш? І Валік страпянуўся, і імпэтна сеў, грозна бліскаючы вачыма: так! паліце зараз жа! Мы ўскочылі, забегалі, пачалі зрываць са сьцен карціны, цягнуць на двор, валіць у кучу і паліваць газай, а Валік змрочна назіраў з балькона. Нарэшце тата выцягнуў запалкі. Успыхнула, загуло, затрашчала! Паваліў зьедлівы чорны дым, прама нам у твары, але мы не адыходзілі – гэта было пакараньне за нашу здраду. Праз гадзіну, калі ўсё згарэла й трохі астыла, Валік спусьціўся й растаптаў попел. Потым ён уздыхнуў, велікадушна выпіў мамінага кампоту і здолеў крыху дараваць нам.

Неўзабаве пасьля ўсяленьня высьветлілася, што мяне зьнелюбілі бабулькі. Калі я праходзіў міма, глядзелі падазрона і напружана. Калі ішоў ззаду – ёй у булачную і мне ў булачную, чаму б не? – нэрвова азіраліся, спыняліся і з прыжмурам прапускалі наперад.

– Ты чаго, бабуля, кідаесься? – спытаў аднойчы ў адной з каўняром.

Я старанна напускаў на сябе свойскі выгляд, але яна не паверыла, адступіла на крок.

– Ідзі давай, куды ішоў! Прайдзісьвет! – яна пагрозьліва ўзмахнула торбай. – Бач, панадзіліся!

У множным ліку мне адчулася некаторае заспакаеньне: значыць, ня я адзін панадзіўся. Каб не пагаршаць і не нагнятаць, я паважна ўсьміхнуўся і працягнуў свой шлях. А ішоў я ў краму «Малако». На ганку павярнуўся: да бабулькі далучылася іншая, у тоўстай ваўнянай хустцы, і яны пра штосьці нядобра згаварваліся, ківаючы ў мой бок.