Піліп Ліпень - Гісторыя Ролянда

«Калі ты не цікавісься палітыкай, дык палітыка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься эканомікай, дык эканоміка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься каустыкай, дык каустыка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься акрабатыкай, дык акрабатыка зацікавіцца табой.

Калі ты не цікавісься табурэткамі, дык табурэткі зацікавяцца табой.»

Увясну мы з брацікамі любілі сядзець на вэрандзе, паліць запалкі і размаўляць. Толік умеў выцягнуць запалку са скрынкі й падпаліць яе адной рукой, Хуліё ўмеў сунуць падпаленую запалку ў рот, а Колік саскрабаў серу, загортваў у бляху ад кансэрвавай банкі і рабіў пэтарды. І чамусьці відовішча агня, хай і мізэрнага, натхняла нас на размовы пра каханьне, калі асабістыя і прадметныя, а калі й няўклюдна-агульныя.

– Калі хочаш спраўдзіць сваё каханьне, – уздымаў раптам паказьнік Толік, – трэба адкінуць ейную зьнешнасьць. Уявіць яе бязь цела й падумаць, за што яшчэ яе можна кахаць. Калі знойдзецца, за што – дык гэта й ёсьць сапраўднае каханьне. Бо цела тленнае.

– Не, Толік, – адказваў натхнёна Хуліё, – сапраўдным каханьнем кахаюць менавіта за прыгажосьць. Прыгажосьць – гэта боская іскра, і ў часовасьці – ейная праўдзівасьць. Кахаць мінучае – вось сапраўдны арыстакратызм духу! Вечнасьці прагне толькі баязьлівец альбо дурань.

– Што вы вярзеце? – абураўся ў такія моманты Колік, – хіба не зразумела, што кахаць за нешта – гэта нізасьць? Прыгожае цела, шчырая душа, тонкі густ аб'екта – гэта ўсё толькі мыліцы для вашага каханьня! Адкіньце іх! Вы можаце хадзіць! Сапраўднае каханьне ня ведае прычынаў.

Яны глядзелі на мяне, але мне было няма чаго сказаць, і я нічога ня ўмеў рабіць з запалкамі. Я казаў толькі: «я люблю вас, брацікі!» – і лашчыўся. «Але мы не пра гэта!» – хмурыўся Толік. «Ён як раз пра гэта!» – заступаўся Хуліё. «Не пра гэта ані ён, ані мы!» – заяўляў Колік. Ну а Валік дык і зусім грэбаваў спрачацца, ён увесь час працаваў: бяз стомы майстраваў з запалак хаткі, дрэвы, чалавечкаў і нават сэрцайкі.

Наш тата, люты й непрымірымы сноб, любіў зьневажаць простых звычайных людзей і ўсяляк зь іх зьдзекавацца. Прыкладам, прыблізна раз на месяц, зьведаўшы, што Валік дапісвае чарговы партрэт, ён абавязкова клікаў служанку і загадваў ёй мыць, а сам сядаў у фатэль і чакаў. Неўзабаве зьнясілены музай Валік, кладучы на палатно апошнія мазкі, пачынаў – гэта было ягонай нязьменнай артыстычнай манерай – пачынаў крычаць са свайго пакоя «о, як жа цяжка канчаць! о, лепш бы я не пачынаў! о, канчаць цяжэй за ўсё на сьвеце!» – і тата гукаў яму ў адказ «будзь мужны, сыну! канчай цьвёрдай рукою!» Тата ведаў, што на плябейскім арго «канчаць» азначала «аргазьміяваць», і чакаў рэакцыі служанкі. І калі служанка хіхікала, ці хаця б усьміхалася, ці хаця б сарамліва чырванела, тым самым прызнаючыся ў веданьні нізкага нэалягізму – тата ў той жа момант ускокваў і пагардліва роў: «што?! ды як вы можаце! прэээч! прэээч з маёй хаты, бессаромная пачвара! разьлік вам дашлюць па пошце! прэч адсюль прэээч!» Няшчасная са сьлязьмі ўцякала, мы рагаталі, а тата адзьдзімаўся й разгладжваў змакрэлыя з гневу вусы. Але аднойчы каса снабізму трапіла на камень жыцьцёвай мудрасьці – пажылая служанка, пачуўшы Валікавы крыкі, выпрасталася, задуменна абаперлася на швабру і з уздыхам мовіла: «так, дзеткі, канчаць цяжэй за ўсё на сьвеце, чыстая праўда». Тут ужо тата нічога ня мог зрабіць, і прыйшлося яму зь вялікай неахвотаю пакінуць служанку яшчэ на адзін месяц.

Аднойчы мы вярнуліся з гуляньня і засьпелі маму ў сьлязах. «Што здарылася, матухна?» Яна сядзела ў фатэле ля вакна, агаломшана разгладжваючы падол сукенкі на каленях. Яна падняла з падлакотніка канвэрт, паказала нам, і зноў апусьціла руку. «Што гэта, што?»

– Ліст ад Толіка.

Наш брат Толік, дасьведчаны інжынэр, некалькі тыдняў таму паехаў у камандыроўку ў чужую краіну.

– Я вядома чула, што там трывожна, у навінах перадаюць часам, але такога! Такога я не чакала! Усё жахліва, жахліва... Ах, хоць бы ён вярнуўся жывы! Вось паслухайце.

Мы расьселіся вакол, усхваляваныя.

«Добры дзень, мілая матухна. Пішу пасьпешліва й нават ня ведаю, ці хопіць часу скончыць ліст – на першым паверсе грукат ботаў, ляск і крыкі. Гэтае зьвяр'ё ўварвалася ў кватэру да чарговае ахвяры, і зараз пачнуцца ператрусы ў суседніх кватэрах, таму напэўна не абмінуць і мяне. Хоць да іншаземцаў пакуль ставіліся паблажлівей, але яны вар'яцеюць з кожным днём. Як я радуюся, што ня ўзяў з сабой у дарогу аніводнае кніжкі! За кантрабанду тут бязьлітасныя пакараньні. Матухна, ты не ўяўляеш, якія тут парадкі! Народ жыве ў пастаяннай боязі з таго часу, як дарвалася да ўлады партыя культур-дэмакратаў. Яны прапагандуюць высокую культуру, а ўсіх нязгодных бязьлітасна рэпрэсуюць. Ты ня слухаеш акадэмічную музыку? Ты не чытаеш паэзію? Ня ходзіш у тэатар? Значыць, ты ўжо ў чорных сьпісах. А калі ў цябе знойдуць тамок з дэтэктывам ці фантастыкай, дык ты без суда й сьледзтва адпраўляесься на лесапавал! Людзі стогнуць, літаральна стогнуць пад фашысцкім прыгнётам! Школьнікаў штомесяц экзамэнуюць, і дзетак, якія ня ўмеюць адрозьніць на слых Гайдна ад Гендэля, высылаюць у пэрыфэрыйныя інтэрнаты. Колькі зламаных лёсаў! На вуліцы цябе можа спыніць патруль, і калі ты ня ведаеш, што адбывалася ў дзесятай частцы Адысэі альбо ў другім акце Тангейзэра, цябе цягнуць на прымусовыя работы да паўгода. Рэгулярныя аблавы! За знойдзены пры вобыску дыск Аббы адзін тутэйшы фармацэўт атрымаў дзесяць гадоў бяз права перапіскі. Людзі зьнікаюць бязь вестак! Сантэхніка, які адкрыта заявіў, што не разумее Матыса, на наступны дзень павезьлі ў кайданках, і больш пра яго ніхто ня чуў. А фашысты весяляцца й жыруюць. Уладкавацца працаваць можа толькі член партыі – які мае два дзясятка рэцэнзіяў на кінастужкі францускай новай хвалі альбо выдадзены зборнік санэтаў. Хунта перасягнула ўсе межы дазволенага! Людзей зганяюць на выставы экспрэсіяністаў і прымушаюць выказваць думкі! Нязгодных і некампэтэнтных – за краты. Апазыцыя вымушаная хавацца ў каналізацыі. Матухна, тут дзеецца жудаснае! Нядаўна, пасьля гучнай справы над маладой жанчынай, якая ўсяго толькі спытала ў краме казку пра Гары Потэра – а я ж яе таксама чытаў! – калі ёй, маці дзьвюх маленькіх дзяўчынак, прысудзілі пажыцьцёвую катаргу, народ ня вытрымаў і выйшаў на вуліцы пратэставаць. Я бачыў гэта з балькона! Адважныя бяззбройныя людзі, каля тысячы чалавек, сабраліся на плошчы з плякатамі і гукалі – свабоду! Імгненна плошча была акружаная паліцыяй і ўнутранымі войскамі. Фашысты кідаліся на старых, на жанчын і дзяцей, зьбівалі дубінкамі й шпурлялі ў аўтазакі. Дэманстрацыю задушылі за паўгадзіны, на асфальце засталіся лужыны крыві. Мамачка, я плакаў! Я, дарослы мужык, плакаў! Матуля, усё, у дзьверы стукаюць! Я запячатваю канвэрт і хаваю ў кальсоны. Пацалуй за мяне тату і брацікаў».