Шата Руставелі - Дрэва вечнасці

І звярнуліся да дзевы мы з вялікаю пашанай:
«Ты праменнем палымяным нашы душы апякла.
Як зрабіць, скажы, каб месяц зноў мігцеў без ценяў цьмяных?
Як сагнаць шафранны колер і вярнуць на шчокі лал?»

Ці пачула, ці не ўчула — не сказаў пагляд суровы,
Ружы-вусны пахавалі белых перлаў роўны рад.
Змеі кос на персях пышных варушылі шаль шаўковы.
Так дракон хавае сонца, бо святлу яго не рад.

Не дабіліся ні слова мы ні ласкай, ні спагадай
Ад тае, што, як тыгрыца, паглядала з-пад ілба.
Толькі вусны прашапталі, слёз суняўшы вадаспады:
«Не скажу нічога, йдзіце!» — І на твар лягла жальба.

Мы заплакалі абое, сеўшы з дзевай беднай поплеч,
Шкадавалі, што дарэмна словы трацілі свае,
Суцяшалі, як дачушку, асушалі слёзаў кроплі,
Садавінай спелай марна частавалі мы яе.

Тут Усен сказаў: «Не будзем мы яе дарма трывожыць,
Гэтых вуснаў промень сонца дакрануцца б толькі мог;
Даражэй яе на свеце быць ніхто зусім не зможа,
Калі дзеці даражэй мне, забярэ няхай іх бог!»

Хараством сваім дзівосным нас яна зачаравала,
Сустракацца з ёю — шчасце, расставацца — сум і страх.
Ад турбот і спраў надзённых з ёю мы адпачывалі,
Трапяталі нашы сэрцы, нібы ў сетцы кволы птах.

Час ішоў хадой павольнай, праміналі дні за днямі.
Абвясціў Усен аднойчы: «Я ў цара не быў даўно.
Ты парай: ці не паехаць мне ў палац яго з дарамі?»
Я сказала: «Так ці йначай — ехаць трэба ўсё адно».

Ён набраў у падарункі перлы дзіўныя, рубіны.
Я сказала: «П'яных будзе многа сярод вас, на жаль.
Дык глядзі: ніводным словам не абмоўся пра дзяўчыну!»
Ён пакляўся: «Не скажу я — хай пратне мяне кінжал!»

У палац Усен з'явіўся; там банкет ішоў гарою.
Як заўсёды, да Усена быў прыхільны ў дзень той цар.
Падарункі ўзяў і побач пасадзіў яго з сабою.
Даў віна: падпіў адразу неразважлівы гандляр.

Добра госці выпівалі, так заведзена спрадвеку,
І збанамі падавалі віны розныя к сталу.
Ды, напіўшыся, забыўся, ў чым пакляўся, недарэка!
Для чаго вароне ружа? Рогі для чаго аслу?

Цар звярнуўся да Усена; той даўно быў добра п'яны:
«Чым аддзякую за перлы, што так шчодра дорыш нам?
За рубіны-самацветы, што іскрацца палымяна?
Заплаціць за ўсё не зможа нават царская казна».

Адказаў Усен з паклонам: «О вялікі ўладар мой!
Ты, як сонца, ўсім нам дорыш і пражытак і жытло.
Дык чые ўсе багацці?! Дык чые ўсе тавары?
Тут усё, што маю зараз,— ты нам даў, свяціл святло!

Цар, ці варта захапляцца гэтым сціплым маім дарам?
Для царэвіча нявесту бог Усену дараваў!
Ты мне ўдзячны будзеш болей, калі ўбачыш сам чынару;
Вось сапраўдны падарунак, што хачу паднесці вам!..»

Так мой муж святую клятву, слова гонару парушыў,
Расказаў ён пра дзяўчыну — зорку светлую між зор.
Цар быў вельмі задаволен, што Усен развесіў вушы.
Загадаў, каб сонца-дзеву прывялі на царскі двор.

Я адна сядзела дома і не мела думак чорных,
Ды ганец з'явіўся раптам, пакланіўся да зямлі.
Больш паўсотні кап'яносцаў ён прывёў з сабой прыдворных.
Зразумела я адразу, па каго яны прыйшлі.

Прывітаўшыся, сказаў ён: «Вось, Фацьма, загад высокі:
Цар сказаў прывесці тую, што Усен аддаў у дар.
Возьмем мы яе з сабою, да палаца тут два крокі!»
Здрыгануўся свет вялікі, бліскавіцы ззялі ў твар.

Я ізноў перапытала: «Хто яна? Каго вам трэба?»
Адказаў ён: «Трэба тую, што Усен цару аддаў».
Я са страху ачмурэла, мне з аўчынку стала неба,
Не магла ні ўстаць, ні сесці, нехта мову адабраў.

Да красуні ўвайшла я. На вачах — крышталі-слёзы.
Я сказала ёй: «О сонца, здрадзіў нам пракляты лёс!
Пакараў ён нас няшчадна і паслаў бяду-пагрозу:
Выкрыў муж мой тайну нашу — ў сэрцы рану мне нанёс!»

Адказала: «Не здзіўляйся, я другога не чакала,
Нарадзіла мяне маці, мабыць, толькі на бяду.
Мала бачыла я шчасця, болей гора прыпадала,
Ліха большага, сястрыца, мне здаецца, не знайду!»

А з вачэй яе, як перлы, не сціхалі слёзы ліцца.
І, ўжо розніцу забыўшы паміж шчасцем і бядой,
Горда ўстала, быццам нечым раззлаваная тыгрыца,
І закрыла твар прыгожы валасянаю чадрой.

Я да скарбніцы пабегла, дзе ляжалі скарбы ў сховах,
Дарагіх каменняў-перлаў жменю поўную ўзяла.
За такія скарбы можна горад цэлы ўзяць без слова.
Дзеве ў пояс іх паклала — чым магла, дапамагла.