Шата Руставелі - Дрэва вечнасці

Голас Альберта. Амелія, я паміраю. Не пакідай мяне, любая, даруй былыя крыўды, выратуй каханнем і чысцінёй сваёй...

Паненка Амелія са стогнам прачынаецца, прывіды разбягаюцца, знікаюць.

Амелія. Маці Божая, што за жудасны сон! Распусныя кабеты замахваліся крывымі нажамі на Альберта, і кашуля яго была ў крыві. Назваў мяне «любаю» і прасіў не пакідаць яго. Як мне выратаваць цябе, Альберт, як вырваць з аблуды і маны, вярнуць да чысціні і цноты? (Зняможаная, падае ў ложак і засынае.)

Новае з'яўленне прывідаў. На гэты раз прывід пана Альберта стаіць, звязаны над складзеным вогнішчам, вакол яго мітусяцца пачвары, якія перадаюць адно аднаму палаючую паходню і ўсё бліжэй пасоўваюцца да вогнішча, вось-вось падпаляць яго.

Голас Альберта. Маліся за мяне, Амелія. Паглынае душу маю холад, а цела — агонь, і ўсе адступіліся ад мяне. Няўжо і ты, каханая, пакінеш мяне, не падасі рукі сваёй...

Паненка Амелія ўсхопліваецца з ложка, прывіды знікаюць, спачывальню залівае ранішняе святло. Амелія сядзіць на ложку, абхапіўшы галаву рукамі, хістаецца то ў адзін, то ў другі бок. У спачывальню ўрываецца ўсхваляваная пакаёўка Агапка.

Агапка. Паненка Амелія, паненка Амелія! Уставай-е хутчэй, гаспадыня! Прыехалі пан Альберт прасіць вашае рукі!

Амелія. Так, рукі... Вось мая рука, любы!

Заслона

Праз месяц у вітальні панскага дома ў маёнтку Магільна. Дзверы ў адзін з суседніх пакояў завешаны чорным мошастам, дзверы ў другі — белым ядвабам. З белых дзвярэй выходзіць самотная пані Амелія з кніжкай у руках, сядае за стол і спрабуе засяродзіцца на чытанні.

Амелія (адрываецца ад кнігі). Дзіўна, колькі ні бяру я ў рукі гэты томік вершаў — заўсёды трапляю на радкі, сугучныя маім маркотным думкам і настрою. (Чытае ўголас):

Уваходзіць шляхціц Завальня, прыслухоўваецца да верша, што чытае пані Амелія.

Завальня. Што я чую: у такой маладой, прыгожай пані такія невясёлыя, змрочныя думкі!

Амелія. Ах, гэта вы, пане Завальня! Мусіць, каб не было ў гэтым доме вас, я б даўно звар'яцела тут ад адзіноты і холаду. Але, бачу, вы сабраліся ў дарогу і хутка пакінеце мяне?

Завальня. Так, зайшоў развітацца. Выпраўляюся ў горад па даручэнні пана Альберта. Вязу грошы, каб сплаціць скарбавыя падаткі і вярнуць крэдыторам частку даўгоў. У гэтую бяздонную прорву знікне ўвесь твой пасаг, дачушка.

Амелія. Не шкада мне гэтых грошай, шкада свайго жыцця, загубленага з-за іх. Ах, як я магла так падмануцца, паверыць нейкім дзіўным снам, спадзявацца на каханне пана Альберта! Заўсёды ён неспакойны і злосны, мая рэдкая ўсмешка здаецца яму здзеклівай і падазронай, маю прагу да кніжак ён называе дзівацтвам і глупствам. Малітвы, якім навучыла мяне маці, гучаць яму дакорам і даводзяць да шаленства.

Завальня. Прызнаюся, і мяне здзівіла тады твая згода, бо шкадаваў цябе і спадзяваўся, што адмовіш пану Альберту. Бачу цяпер, што, ажаніўшыся, мой гаспадар не змяніўся ў лепшы бок. Праўду казаў Тамаш: калі радзілася жарабя з лысінкай, дык з той самай лысінкай і ваўкі з'ядуць.

Амелія. А мне кожнае начы сняцца кашмары, кожную ноч з'яўляецца ў сне нейкі чорны чалавек: худы, бледны, з вялізным, вострым носам, як у драпежнае птушкі, з густымі брывамі, з валасамі, чорнымі, бы крумкачовыя пёры, з поглядам такім пранізлівым і калючым, што цяжка вытрымаць, калі глядзіць табе проста ў вочы. I толькі калі я прачынаюся і, спалоханая, жагнаюся — жудасны прывід знікае і тае начы болей не прыходзіць...

Завальня. Нейкая чорная меланхолія зацьміла тваю душу, дачушка. Не сумуй і не бяры ўсё так блізка да сэрца. Буду ў горадзе, зазірну ў краму і набуду табе колькі новых кніжак грэкаў ды рымлянаў, якіх ты так любіш чытаць.

Амелія. Дзякуй вам за дабрыню і клопаты, дзядзечка! Няхай дапамагае вам Бог у дарозе і ў справах. А я праводжу вас да брамы.

Выходзяць з пакоя. Праз нейкі час з чорных дзвярэй з'яўляюцца пан Альберт і Чарнакніжнік .

Альберт. Дзіўныя рэчы паказаў ты мне, Чарнакніжнік. Ніколі не забуду, як звычайныя чалавечыя валасы, абрэзаныя і кінутыя ў ваду, таньчылі, спявалі і спляталіся ў кубло, як вужакі. Калі, аднак, у маіх кішэнях зазвіняць залатыя манеты? Ўсе грошы маёй жонкі пайшлі на сплату падаткаў і даўгоў, мне засталіся толькі яе дакоры і слёзы.