Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

...Славіка хавалі сцюжным марозным днём. Не толькі вёска Луг праводзіла яго ў апошні шлях. Прыехалі людзі з навакольных вёсак, увесь калгас «Перамога» стаў у жалобную варту.

Вячаслаў Падабед, былы калгасны шафёр, павінен быў вярнуцца дадому вясной, паўтара года ваяваў з душманамі. I вось прывезлі яго, вясёлага хлопца, гітарыста калгаснага інструментальнага ансамбля, у цынкавай труне. Прывезлі салдаты, на чале з афіцэрам.

Праз усю вёску (Падабеды жывуць у крайняй хаце) неслі металічную прамавугольную скрынку. I ў жывым калідоры, што выстраіўся абапал заснежанай дарогі да самых могілак, стаялі вучні Лугаўскай школы.

Гула завея, сыпала ў твары сухой крупкай, замятала сляды, а над усім стаяў пранізлівы, невыносна жаласлівы крык маці Славы Падабеда. Яна ўжо не магла плакаць, не магла гаварыць, а толькі крычала, нібы клікала свайго сына з таго свету:

— Сла-а-ві-к!.. Сла-а-ві-к!.. Сла-а-ві-к!..

Крык працінаў, ахутваў ледзяной безвыходнасцю. I Вера не магла стрымаць слёз. Усе плакалі...

Да могілак нельга было падступіцца: падыходы былі запруджаны людзьмі. Вера ўсё ж праціснулася праз натоўп і апынулася непадалёку ад свежавыкапанай ямы, каля якой апусцілі цынкавую труну. I тут маці Славы Падабеда закрычала:

— Адчыніце! Я хачу развітацца з маім сыночкам. Адчы-ні-і-це-е!

Славаў бацька маліў афіцэра, стаяў перад ім на каленях:

— Злітуйцеся, гэта ж наш адзіны сынок... У апошні раз...

— Ды вы што? Нельга! Забаронена! Нельга! Ганарыцеся сваім сынам, ён загінуў па-геройску.

Чарнявы, з раскосымі вачамІ лейтэнант разгублена азіраўся па баках, нібы прасіў падмогі. На яго глядзелі з асуджэннем, нават з варожасцю. Быццам ён быў вінаваты ў гэтым бязмежным горы Падабедаў, у гібелі іх адзінага сына.

Не вытрымаў дзед Васіль, кінуўся да афіцэра, схапіў яго загрудкі і з нянавісцю прахрыпеў:

— Забойцы! Бог вас пакарае, хрыстапрадаўцы!

Тут на выручку камандзіру паспяшаліся двое чарнявых маладзенькіх салдацікаў у кароткіх бушлатах. Яны рашуча падхапілі дзеда пад рукі, адвялі ўбок. Васіль Антонавіч неяк адразу абвяў, страціў сваю ваяўнічасць і толькі роспачна прастагнаў:

— О-ой!.. Сла-аві-ік!..

Лейтэнант нарэшце адолеў сваю разгубленасць і віскліва выкрыкнуў:

— Лю-дзі-і! Хіба ж мы вінаватыя?! Мы самі вырваліся з таго пекла і вяртаемся назад. I, можа, каго з нас ужо чакае душманская куля... Як напаткала яна Вячаслава. А сёння мы выконваем загад... Даруйце, але просьбу бацькоў я не магу выканаць. Гэта не ў маіх сілах...

— Адчыніце! — прашаптала маці, сутаргава абхапіўшы рукамі металічную скрынку.

Над могілкамі завейнай сцюжай узвіхурылася галашэнне лугаўскіх жанчын...

Веру калаціла нібы ў ліхаманцы. Здавалася, яна таксама не вытрымае і ўпадзе пад ногі натоўпу, які ўсё напіраў і напіраў да ямы. I як было ўтрымацца ёй, дзесяцігадовай дзяўчынцы, у гэтую страшную мінуту? Але яе засланіў сабою, падтрымаўшы за плечы, дырэктар школы Апанас Сяргеевіч, які раптам апынуўся побач са сваёй вучаніцай. Падтрымаў і тут жа гучна загаварыў, звяртаючыся да жалобнага натоўпу. Але Вера не чула дырэктара. Яна немігаючым позіркам узіралася ў маці Славы Падабеда, якую спрабавалі падняць, адцягнуць ад металічнай скрынкі, і адчувала, як усё навокал пачынае кружыцца перад яе вачыма ў нейкім шалёным кругавароце. Толькі б устаяць, толькі б не ўпасці...

I быццам у тумане Вера бачыла, як апускалі ў яму цынкавую труну, як засыпалі яе мерзлай зямлёй, перамешанай са снегам. А калі над ямай вырас чорны бугарок з чырвонай пірамідкай і чырвонай зоркай, над могілкамі суха трэснуў залп з шасці карабінаў. I ўсё... Які гэта быў жудасны дзень! Яго, бадай што, можна параўнаць з днём пахавання Алесі. I слёзы, і лямант, і праклён... I не забыць іх, і не выветрыць з памяці.

Прыпынілася Вера каля могілак і раптам убачыла, як з крайняй сасны сарваўся Карлуша і, лёгка планіруючы, паляцеў да сваёй сяброўкі.

— Бяда ў нас, — з трывогай сказала дзяўчынка, калі птушка села ёй на плячо. — Сярожка згубіўся, можа, ты бачыў яго?

— Ка-ар, ка-ар...

— Памажы, Карлуша, — яна дакранулася рукой да чорнага крыла. — Зверху лепш відаць, разумееш? Вось бы мне твае крылы...

Птушка злёгку дзеўбанула Веру ў шчаку, нібы хацела скляваць вяснушкі, і падміргнула сваім бліскучым вокам-пацеркай. Вера таксама падміргнула, усміхнулася, хаця трывога ні на адно імгненне не пакідала яе: «Што з Сярожкам? Куды ён знік? Добра ж, калі ён апынуўся ў археолагаў... А калі не?..»

— Пайшлі, — схамянулася Вера і падштурхнула Карлушу. — Я да археолагаў, на Замкавую гару. Мусіць, Сярожа там.