Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Імполю падалі бляшаны, зроблены з кансервавай банкі з прыпаянай ручкай немалы кубак.

— Не адужаю.

— Давай не прыглядайся.

— Як з вачэй, кажуць, так і з мысляў.

Імполь ледзьве выцягнуў смуродную, што апякала ўсё ўнутры, сівую самагонку.

Стары не піў, адмахнуўшыся рукою і сказаўшы, што ён начаставаўся ў суседа на свежыне, калі памагаў закалоць «каляду» — на пудкоў пяць кабанчыка. Апусціўшы свае цяжкія, у сінявата-цёмных надутых жылах, спрацаваныя рукі, стаяў над Імполем, што прысеў каля паточанага шашалем і парэзанага нажом, дзе шаткавалі скурачныя лісткі тытуню, хісткага стала, і расказваў, як незнарок прадаў немцам чатырох дварчанскіх хлопцаў.

— Чуеш, купаліся яны. Летам гэта было, як немцы зайшлі, як Ведравічы спалілі, акраз у той дзень.

— I што?..— Імполю ўжо вясёла кружыў голаў і мякка туманіў усё перад вачыма моцны самагон: прыгажэлі аблітыя палахліва-трапяткім, цьмяным агнём ад газоўкі твары грузчыкаў, яснела цеснаватая, з нізкай столлю хата і чамусьці ўспаміналася яна, Хрысця. Нясцерпна-салодкае жаданне мучыла Імполя пайсці да яе, абняць, пацалаваць у белыя грудзі...

— Не слухаеш ты.

— Слухаю,— сказаў Імполь, расцягваючы мяккую скварку і адкусваючы любовы краёк.

— Прыгналі чатырох голых хлопцаў, во сюды, на мой надворак, і пытаюць: «Русіш?» — А я і кажу... Чуеш, што я кажу?..

— Чую.

— Рускія, кажу, у царкве хрышчоныя. Так яны іх... тут, за пяшчаным берагам, і паклалі.

— За што?

— Я ж і кажу, рускімі іх назваў... А нямцы падумалі, што гэта салдаты... А цяпер грэх на сабе нашу,— стары скурчанаю далоняй прыгладзіў чубок белых, ажно зеленаватых валасоў.— Ой, вялікі грэх...

— А дзе ж старая? — нечакана падумаў Імполь, успомніўшы Ладзімераву жонку, яе чырвонае, з вывернутым ніжнім павекам страшнае вока, з якога збягала няпрошаная сляза.

— Старую таксама не ўбярог. Пайшлі пілаваць вярбу, што зламала леташняя бура, і ёй кепска стала. Прысела на калоду і не паднялася. Толькі нешта сказала, як у сне, і па ўсім... Летась на згоне зімы.

— Ты, дзед, усё пра смерць,— першым адсунуўся ад стала Вайтовіч.— А я во пра жысць думаю. Пара ўставаць, покуль не захапіў выянтковы [8] Каменданцкі час (польск.). час.

— Ты і так забавіўся,— засмяяўся і абцёр жменяю з тлуставатых губ з’едлівую ўхмылку ўрэдны і языкаты грузчык.— Узбечка даўно зачакалася...

— Ого, у цябе што ні скок, то ў мой бок,— перакінуў ногу цераз услон і шумна ўздыхнуў Вайтовіч, і яго крывы, косы і вялікі цень хіснуўся і папоўз па сцяне. За ім, ловячы абедзвюма рукамі стол, вяла падняўся разамрэлы Імполь.

— Астаўся б нанач у мяне,— сарамяжліва і смешна, як дзіця, бяззубым ротам усміхнуўся стары Ладзімер.— Расказаў бы пра жысць сваю. Га?.. Інтарэс да цябе маю...

— Дахаты трэба,— у Імполя ўсё не выходзіла з галавы яна, Хрысця.

...Сіняватым поцемкам ён быў ужо на той вуліцы, каля дагледжанага дамка за чорнымі яблынямі і ціха пастукаўся ў тыльнае акно. Яна адчыніла, сумелася, успляснуўшы рукамі, што ён п’яны, увалакла ў хату, распранула, паклала на ложак, а сама лягла каля сцяны на халаднаватай падлозе, дзе хадзіў скразняк. Да поўначы не спала, баючыся, што будзе аблава, знойдуць яго і забяруць... Баялася мо не столькі аблавы, колькі ўрэднага, з падбрытымі вусікамі дарожнага майстра, што з жонкаю і дзіцем жыў за сцяною, перабудаваўшы калідор і зрабіўшы сабе новы ход. У яго быў тэлефон і быў, як яна чула, рэвальвер... Хрысця асцерагалася, каб ён не пазваніў часам у орскамендатуру і не паклікаў немцаў. А п’яны Імполь, аб нічым ужо не дбаючы, спаў як забіты, і яго моцны залівісты храп пераліваўся на ўвесь дом. Яна заснула толькі пад раніцу, ачуціўшыся ад таго, што яе чапіла Імполева рука — такая гарачая і такая жаданая. Хрысця не адапхнула яе, а нават сама, з трывожна-трапяткім, што захлыналася ад радасці, сэрцам пакацілася да гэтай рукі...

Хрысця, прымружыўшы вочы і закрываючыся прыстаўленаю рукою ад ясна сляпучага сонца, вызірнула ў акно. Прыручаны параненымі немцамі, што лячыліся ў дварчанскім шпіталі, да хлеба асвойтана і хрыпата раз за разам каркаў чорны, з ружаватым адлівам, даўгадзюбыграк. Ён сядзеў на пазелянелым рагатым і самым большым суку старой хвойкі, што падсохла і амярцвела ад гарача-ржавага шлаку.

Пакарэжаным старым вядром шлак насілі з чаднай, што заўсёды пахла прытарна-саладжавым вугальным дымам, кацельні,— яна, гэтая смуродная кацельня, была пад домам, якраз пад Хрысцінай баковачкай.

Кацельня была ніжай, у падвале, а пад каморай, на першым паверсе, бесперастанку грукаў дзвярмі і шумеў вадою з высокага чугуннага бачка туалет з умывальнікамі. Нейкая лякса бесперастанку ганяла немцаў, і яны, на кастылях, растапырыўшы локці, чыкільгалі туды. I надта ж ужо шыкаваліся і даглядалі сябе: то галіліся нейкімі сваімі брытвамі з жалезкамі, якіх поўна валялася на палічках каля люстэркаў, то колькі раз на дзень мыліся, то чысцілі зубы, выціскаючы з мутна-цынкавых цюбікаў зеленаватую, што прытарна пахла, мятную пасту. Немаладыя, сталыя дзядзькі, стрыжаныя пад кароткую польку, яны ўсе здаваліся непадступна-злыя і чужыя, і Хрысця заўсёды пералякаціць страхам, покуль апрача іхнія палаты. З гэтай зімы ў шпіталь пачалі прывозіць маладых, ужо, лічы, нават падлеткаў. Але з гэтымі было яшчэ горш. Яны ўжо не давалі Хрысці праходу, ліпнучы да яе, як пчолы да мелісы. А тонкі, рослы, з кучарава-натапыраным чубком немчык пачаў нават штодня зазіраць і ціснуцца ў каморку. Хрысця, не ведаючы, якую ад гэтага знайсці раду ды ратунак, папрасіла ўжо качагара — мурзатага, ніколі не прычасанага, з калматымі валасамі дзядзьку Юзіка, каб зрабіў для баковачкі хоць якую зашчапачку, бо ключ ад замка даўно згубіўся.