Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Да Алесі з Імполем конныя не пад’язджалі — як з’явіліся нечакана, так нечакана і зніклі, хаваючыся адзін на каштанавым, другі — на чорным кані за чубком бярэзніку. Азірнуўшыся на шарую вёсачку з густымі купамі нерухомых прысад, што зацягнуліся, як затоеная вада, рэдзенькаю смугою спякотнага дня, Алеся ўбачыла, што яны з-за чубка бярэзніку выехалі да Ганначчынага хутара і там, каля хаты з апоўзлай страхою, што падціснулася пад старую густа-зялёную грушу, пачулася зноў некалькі трывожных, адзін за адным стрэлаў, што пругкім ляхатам аддаваліся пры сцяне лесу.

Рыпучы перадок, на якім пакалыхваўся пацямнелы ўжо ў твары і абыякавы да ўсяго — і да гэтых стрэлаў на хутары, і да бялёсага неба, і да гарачага, што наплываў хвалямі, ветру,— ззаду падпіхала Алеся. Трэба было скарэй мінуць груд і схавацца ў лагчыне, з якой ужо чуваць быў саладкава-горкі пад валяр'яну, лодзьмы, клейкага алешніку і прахалоды блізкай шчымліва-крынічнай рэчкі.

З лужка дарога выбегла на белую ад перацёртага жвіру шашу, з якой віхор падняў і панёс на зялёнае поле слуп калючага, што заскрыпеў жарствою на зубах, вялага пылу.

Каля мастка праз дудкаватую ў жоўтых парасонах кветак лодзьму і высокі конскі шчаўюк Імполь пралез да рэчачкі і, хапіўшыся за камлі алешын, лёг на грудзі і ротам дастаў да вады, з прагаю п’ючы яе.

Алеся, трымаючы аглоблі, каб не ссунуўся з перадка Міця, глядзела ўздоўж рэчачкі на ружовую ад шчаўя і смолкі лагчынку і, вядома, не ведала, не здагадвалася, што пазаўчора, ідучы на прылесны хутар і напароўшыся на нямецкія грузавікі і танкетку, тут, на лужку, між рудаватых кратовых горбаў, стоена ляжаў Міця. Як не ведала і другога: двое конных, што стралялі па іх, былі з наваградскай аблавы, якая сёння раніцай прачэсвала тутэйшыя Кашалёўскія лясы, і, арыштаваўшы, пагналі перад сабою кульгавага Ганначчынага мужыка.

Алесіны думкі раптам пераплылі ў даўні свет: успомнілася маміна смерць, труна ў хаце, у ёй спакойная, з абразком у руцэ, мама, нібы заснула, а ён, малы Змітрык, падкурчыўшы ногі, сядзіць на лаве недалёка ад труны і жаласна плача. I ўсе бабы, што былі ў хаце, пачуўшы гэты плач, завялі, завылі ўжо над ім, трохгадовым сірацінай.

Як нядаўна, здаецца, гэта было. А ўжо васемнаццаты гадок мінуў. Як скора бяжыць час. I вось да мамы прыйшлі Міця з татам.

Даўкі камяк здушыў Алесіна горла, слёзы пякучай гарачынёй хлынулі на вочы. I Алеся надрыўна застагнала, не стрываўшы ўсяго, што наплыло на яе. Падымаючы сцяты ў пакуце, заліты слязьмі твар, заенчыла, загукала: «А мамачка, а татачка, а Змітрычак, а мае родныя, забярэце да сябе і мяне ўжо!.. Нашто ж пакінулі адну так гараваць ды слязьмі абмывацца!»

На міг зрабілася лягчэй, што выплакалася, што выенчыла сваё гора.

Уражаны нечаканым Алесіным крыкам, да перадка падбег Імполь, вышчаміў з яе адзеравянелых рук аглоблі, выцягнуў перадок на шапаткую, няроўную, гады са два не рамантаваную шашу і, азірнуўшыся на жаўтлява-пацямнелы, з падцятымі ў неразгаданай смяртэльнай крыўдзе тонка-сінімі губамі Міцеў твар, упёрся босымі нагамі ў калючы жвір і зрушыў перадок з месца.

Алеся памалу і бязвольна ішла за перадком, што нудна і абрыдла рыпаў адным колам, пазірала то на пастухоў, што, пераганяючы цераз шашу каровы, з дзівам прыпыніліся каля іх з Імполем, то на нямецкую машыну, што прытармазіла, убачыўшы нябожчыка, то на казацкі абоз з будамі, што марудна валокся недзе ў Наваградак.

Ачуняла яна перад самаю вёскаю, калі Імполь з скрыпуча-жвірыстай і стракатай ад мігатлівага ценю бярэзін бясконцай шашы з’ехаў на пясчаную дарогу пад крыж, калі ўбачыла, як з-пад свае хаты, з-пад яловага частаколу сюды насустрач ёй з Імполем, дробна перабіраючы босымі ножкамі, бег яе пяцігадовы сын. Чарнявыя нястрыжаныя валасы на яго круглай галаве падымаў і перабіраў густы сустрэчны вецер.

«Жыць трэба, жыць! Дзеля яго! Ужо такая, мусіць, божая воля. Так наканаваў лёс».

«Жыць!...» — нямогла ўздыхнула яна, убачыўшы каля яловага частаколу жаночую постаць і ўгадваючы ў ёй Чэсю.

Хто ж ёй наказаў? Ведае яна — бедная, згараваная дзяўчына, ці не ведае пра Міцеву смерць? Убачыўшы, як у Чэсінай руцэ гараць чырвоныя півоні, здагадалася, што нясе іх, каб пакласці на Міцеву труну.

Абагнаўшы Імполя, што, дзьмухаючы сабе на твар, астуджваючы яго і збіваючы з кончыка носа едкія кроплі поту, упарта, з астатніх сіл цягнуў перадок з распластаным Міцем, Алеся здалёк распасцерла рукі і, дабегшы, абняла збялелую, ужо бязвольную Чэсю, і яны абедзве задрыжалі, закалаціліся ад цяжкага бязгучнага плачу.