Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

— Кто такие? — прыжмурыў вузкаватыя татарскія вочы казак і прыпадняўся на страмёнах.

— Верасаўскія мы,— Імполь прыпыніў свайго разагналага каня.

— Распрягай лошадь!

— Як, гаспадзін казак? — Імполь азірнуўся на Алесю.

— Распрягай, мать твою черт! — казак узмахнуў кароткаю і крутою, як гадзюка, плёткаю.

Імполь саскочыў з воза, рассупоніў хамут.

Алеся маўчала, ведала, што нічога не выпрасіш, ды нават язык не паварочваўся загаварыць да гэтых злыдняў, што спалілі бацьку. Думала пра іншае: у каго ж яна пазычыць каня прывезці Міцю і хто цяперашнім светам дасць, хто паспагадае.

— Эй, Степа, лошадь-то какая. Беги сюда, тебе попалась красивейшая, офицерская.

— Я зараз,— з каня, на якім сядзелі двое, злез і, касалапа ставячы ногі, падышоў нізкарослы, шыракароты казак.

Яны, Імполь з Алесяй, доўга і маўкліва стаялі над пустым возам, і нарэшце Імполь пачаў яго разбіраць, каб упрэгчыся ўжо самому ў лягчэйшы перадок.

Да Янава, калі звярнуць з шашы, асталося вярсты са дзве. На грудку ў круглаватых, як царкоўныя купалы, кустах ялаўцу жаўцеў лапік топкага пяску. Алеся, як магла, трохі памагала Імполю праехаць яго. Каб не паказвацца ў вёсцы, завярнулі на ўтравелую палявую сценку. Алеся толькі збегала ў першую нізенькую, на тры аконцы хату, спытаць, бо, не ведаючы, прыйдзецца паблудзіць, дзе ляжыць тут надоечы забіты хлопец.

— Маладзічка,— разагнулася каля грады вострай цыбулі бязгрудая кабета,— не ведаю я, нічога і не чула, каго забілі. Не, што вы, не чула. Мо хто іншы.

Да іншых Алеся не пайшла, падумаўшы, што таксама не скажуць: цяпер кожны тоіцца, сцеражэ сябе.

Толькі ўжо на полі, перастрэўшы рабаватага з чырвонымі недаспанымі вачмі пастушка, што гнаў падласную карову і сівую з падвешанаю качалкаю, каб не магла бегчы, авечку з двума чорнымі лысенькімі ягняткамі, распыталі, дзе ляжыць забіты Міця.

Пастушок падцвердзіў тое самае, што перадавала Ганначка: трэба ехаць за вёску ў хвойнік, і, як спусціцца з грудка, у Воўчых ровішчах пры дарозе натрапіш на труп: там ляжыць забіты немец, яны, дзеці, учора пасля полудню бегалі туды, думалі чаравікі зняць, але нехта ўжо яго разуў.

Спускаючыся ў марны, сіва-замшэлы хвойнік, Алеся першымі і ўбачыла босыя пасінелыя ногі, а потым ужо ў перавеяным ветрам жоўтым пяску між чубкоў шорсткай асакі, дзе валяліся шарыя, высушаныя сонцам бяззубыя конскія пашчэнкі (тут, мусіць, былі магілкі для жывёлы), нібы зачапіўшыся за гарбаваты крывы корань, што выпаўз ад прысадзістай недарослай хвойкі, ляжаў ён, Міця: правая рука хапіўшыся за гарачыя, навылет праткнутыя штыхом грудзі, левая сударажна разграбла ў сыпкім пяску глыбокую ямку.

Алеся, убачыўшы галаву з кароткай падстрыжанай полькай, сінявата-ліловы карак, край шчакі, чорнае брыво, Міцеў роўны нос, што ўткнуўся ў пясок, спляла рукі і, заблытаўшыся ў пучках жорсткай лясной асакі, пластом рухнула на дарогу. Ад страху завішчала, тулячыся да Імполя, перапуджаная сучачка.

Імполь, кінуўшы перадок з прывязанымі драніцамі, падбег, перавярнуў і закалаціў яе.

Трохі апрытомнеўшы, але яшчэ не помнячы, што робіць, Алеся папаўзла па калючым сыпкім пяску да Міці, задыхаючыся і рвучы на галаве валасы, нямогла запрычытала: «А братачка, а Змітрычак, а чаго ж ты тут ляжыш?»

Упала каля яго, абняла за голаў і, прыпадымаючы яе, пачала цалаваць у бяскроўна-белы, затоены ў невыносна-балючай пакуце твар.

Імполь, адцягнуўшы яе, перакаціў Міцю на драбінкі, усцягнуў іх на перадок і прывязаў сваёй і вышмаргнутай з Міцевых порткаў папругай да аглобель.

Радзюжку, каб прыкрыць нябожчыка ад сонца ды рою мух, са спеху ды гарачкі з сабою не ўзялі, пра яе ўспомнілі пазней, ужо дарогаю.

Там, каля Янава, было не да радзюжкі. Здзьмухваючы з кончыка носа пякучы, што ліўся цурком, пот, Імполь толькі выцягнуў перадок на седлаваты груд да раскалыханага гарачым ветрам жыта, сярод якога ўздымаўся на тоўстым выпаленым камлі высокі з падсохлымі ражнамі сукоў шара-цёмны дуб, як ззаду з жоўтага ад люціка лужка, глухавата, нібы з абрэзаў, пачалі страляць двое конных. Тугою, нацягнутаю струною нізка над галовамі зазвінелі разлютаваныя кулі. Зашалясцеўшы жытам, адна, як пераспелае яблыка, шпокнула недзе каля самых ног.

Імполь, падаючы на халаднавата-затравелую, пахучую ад горкага рамонку сцежку, пацягнуў за сабою Алесю.

Стаіўшыся за чуйна-шапаткім жытам, яны ляжалі, покуль не сціхла далёкая і глухаватая, як у воду, стральба. Страляў нехта помслівы і, мусіць, п’яны. Як чуючы бяду, прылягла і баязліва заскавытала аблавухая сучачка.