Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Імполь падняўся з мяккай, што аддавала халадком і прэснай зелянінай, абочаны і, пазіраючы на няроўную цёмна-сінюю са светлымі плямамі бярэзніку граду лесу, на сіняватую хмару, што недзе далёка асвяжала ненавісны чорны свет халаднаватым дажджом, пайшоў подбегам.

Ад слабасці, ад голаду, ад закарэлай раны, што балюча сцягвала валасы і разломвала голаў, ногі падгіналіся і ступалі няроўна. Але Імполь, перасільваючы боль, млявасць, спяшаўся, каб уратаваць, каб чым-небудзь памагчы Хрысці.

«Праз яго, праз Рэпку, пашла на смерць. Ён уцягнуў. А сам?.. Сядзіць дзе-небудзь на хутары ды п’е. Чаму ж няма праведнасці і справядлівасці на свеце?»

Мінуўшы казармы, Імполь завярнуў на ўезджаную, укатаную, быдта катком, цяжкімі грузавікамі палявую дарогу, што, крута выгінаючыся, спускалася на край хмурага, нізка навіслага лесу. Малады, падсаджаны па другі бок дарогі хвойнік гнаў у рост залацістыя стрэлкі. У зацішку пад тоўстай, аблітай рагамі смалы елкай на пярэстым ад лішаёў каменні сутуліўся стараваты з белымі скронямі мужчына ў пляскатай выгаралай кепцы і карычневым расшпіленым каптане. У тахт стрэлам, што востра шугалі ў лагчыне за лесам, ён палахліва і нервова ўздрыгваў худымі плячмі.

— Ты куды? — згледзеўшы Імполя, ён спусціў ногі з каменя ў чырвоны, рассыпаны жар кветачак сардэчніку — палявых гваздзікоў.

— На расстрэл жонку павязлі,— задыхнуўся Імполь, ловячы настаўленым, нацятым вухам адзіночныя стрэлы, што нізкім расцяжным водгаласам аддаваліся за высокаю градою лесу.

— Тамака сын мой... Раніцаю завязлі. Я нават здалёк бачыў, як іх раздзявалі...

— I я пайду туды, у самае пекла,— Імполь абцёр рукою шчаку, на якой ужо закарэла і лушчылася, астаючыся на пальцах цёмнаю, нібы грачанаю лускою, запечаная кроў.

— Хто ж цябе гэтак? — топчучы гваздзікі і пляскатыя каласы зуброўкі, на дарогу падышоў мужчына з белымі кучаравымі скронямі.

— У цюрме... Немец. Я хацеў прарвацца да жонкі, як садзілі баб у грузавік.

— Не прарвешся і цяпер. Ланцугом стаяць у два рады... А майму сямнаццаты гадок ішоў. У часе аблавы разам з партызанамі схапілі. I во чым скончылася. Ні пра што ні пра якое. А цябе, во бачыш, выпусцілі...

— Паспрыяў добры чалавек. Выпусцілі,— уздыхнуў Імполь, пазіраючы мужчыне ў сінія, нібы дзіцячыя, вочы, на якіх ужо блішчалі слёзы.

— А майго не ведаў? Коля называўся. Высокі... Можа, і за цябе высшы.

— Не, не ведаў,— пакруціў галавою Імполь і памалу пайшоў пад навіслыя лапы хвоек — стракаты плямісты цень пабег у яго па спіне.

— Апомніся, хлопец! — крыкнуў чалавек у Імполеву спіну, па якой збягалі то цёмныя, то светлыя плямы.— Не лезь сампапростам пад кулі.

Імполь азірнуўся на адчайны крык і ўбачыў, як плакаў гэты стараваты мужчына, стоячы па калені ў карычневым дыме мятліцы.

Халаднаваты скразняк, што чутка зашалясцеў вярхамі бярэзін, абвеяў Імполя, суняў гарачы боль у галаве, што налівалася і брыняла цяжарам, заглушыў у вушах тонкі, калі прыслухаешся, абрыдлы звон.

З-пад пруткага невысокага грабніку дарога раптам выкруцілася да зялёнага лужка, спярэшчанага малінавай смолкай, выпрасталася, і сінявата-шарым паскам пабегла туды, дзе варушыліся салдаты ў мышастай форме і круглых касках, дзе цямнелі дзве шырокія і доўгія з іржава-гліністымі берагамі ямы, а на вузкай папярочцы між іх, закрываючы рукамі грудзі, енчылі, скавыталі голыя жанчыны. Воддаль ад ям, растапыраўшы ножкі, шарокае дула задраў ручны кулямёт.

Імполь, засланяючыся далонямі ад сонца, хмурыў слепавата вочы, але яе, Хрысці, не пазнаваў.

Нечаканы рэзкі вокрык з-за ялаўцовага куста запыніў Імполя:

— Стой! Куды ідзеш?

I адтуль, ускідваючы на руках жоўтую вінтоўку, высунуўся салдат. Імполь зніякавеў, чуючы, як з яго сплывае раптоўны страх — перад ім у зеленкаватым убранстве стаяў Міця. Да Імполя падкрадаваліся агіда і неўтаймаваная злосць. I ён, адступаючыся назад, ад неспадзяванасці, ад болю, ад сораму, злосці, перамешаных з агідаю, перапытаў:

— Гэта ты, Змітрык?

— Я, Імполь,— у Міці таксама змяніўся, захрас у горле голас, і ён апусціў цяжкую, з сіняватым дулам, вінтоўку.— А ты чаго тут ачуціўся?

— З турмы выпусцілі... Хрысця ж там.

— Няўжо? — Міця паволі, не верачы, яшчэ не разумеючы ўсяго, азірнуўся на ямы, дзе бялелі нейкім страшным прывідам раздзетыя кабеты.

— Памажы, Змітрык. Як можаш — памажы! — Імполь закалаціўся, сцяў кулакі і падняў іх да падбародка. Вочы ў яго шалёна гарэлі. Твар перакошвала балючая міна.— Напрамілы бог ратуй!