Вячаслаў Адамчык - Голас крыві брата твайго

Камашыла пахіснуўся і аб’ехаў на нізкі, збіты з яловых, у касаватых вочках сукоў, дошак нешырокі палок.

Міця зняў з прабоя заржавелы, выкаваны кавалём самаробны крук і выйшаў з каморкі.

У вочы засвяціла зеляніна маладога, яшчэ зморшчанага лісця на чорных ліпах, што раслі сцішнаю чародкаю за невысокім і доўгім будынкам канюшні. Там, нібы дома, нібы ў зарэчным ляску, вясёла стракатала сарока,— салатавая засень укрыла і схавала цэлы ахапак яе гнязда — і Міця думкамі апынуўся ў Верасаве, раптам убачыўшы сваю хату, п’янага казака у ганарыста падбітай на патыліцу каракулевай кубанцы з зялёным верхам, заплаканую Алесю, над тым вялікім, падзёўбаным, як воспаю, прыбітым дажджамі капцом, у якім разам з прылуцкімі мужчынамі, бабамі і дзецьмі ляжаў бацька. На вачах запяклі, завільгатнелі слёзы, і ў іхнім мроіве скалыхнулася бялёсае неба, высокія ліпы, што едкай зелянінай засланялі свет.

Гучна-працяжны, цяжкі стрэл, што знянацку прашыў замярэжаную нізкаю смугою далечыню, вярнуў Міцю назад да жоўтай казармы, дзе ён стаяў пад кароткім казырком на шарых цэментавых сходцах. Блізка адсюль за седлаватым, сівым ад роснага жыта грудком, за карычневым, яшчэ не густым дубам, што маўкліва азіраў зыркі свет вясны, услед за гэтым працяжным стрэлам кароткімі вострымі чэргамі адазваліся аўтаматы. Там, перад цёмнаю сцяною зубчатага, няроўнага, як шчарбатая піла, лесу, стоячы на грэблі між двума гліністымі ровамі, мусіць, зноў падалі скошаныя кулямі людзі.

«Няўжо там Лаўрын Царык? — Міцю закалаціла злосць, адчай і роспач пякучай гарачынёю аблілі сэрца.— Няўжо няможна ўратаваць яго?» I Міцю ўбачыліся зноў нервовыя і худыя, пераплеценыя сінімі набрынялымі жылкамі Царычышыны рукі, што схапілі яго загрудкі, і ўчуўся яе стогн — пакуты і роспачы: «Ратуй майго Лаўрына, Змітрычак!»

Міця правёў рукою па лобе, сцёршы гарачы, што выступіў ліпучай расою, пот.

З пабеленага ў вузкіх аконцах туалета высунуўся мурлаты невысокі салдат, зашпільваючы прарэх, прайшоў шапаткім, пасыпаным шлакам дваром, спыніўся перад Міцем, абедзвюма рукамі паправіў пілотку на высока падстрыжанай галаве і павярнуў вуха на доўгі адзінокі стрэл.

— Во б’юць, ажно ляхат ідзе,— і, падымаючы вялікія белаватыя вочы, спытаў:— Няўжо нас пагоняць туды? Няўжо мы будзем страляць свой свайго?

Міця толькі горка ўсміхнуўся яму.

Памагчы вычарпаць прывязаным да шаста вядром турэмную прыбіральню, да якой з немалою на возе бочкай пад’язджаў худаваты і загарэлы, як смугаль, і надта гаваркі Піліп Мурзіч, блізкі ад горада хутаранец, з задушлівай, натоўчанай людзьмі камеры выганялі чамусьці Імполя.

Праўда, тут, каля разбоўтанай, нязносна смярдзючай ямы было ўсё ж лягчэй і ад міла сляпучага сонца, і ад вострага піску трапяткіх стрыжоў над галавою, і ад Піліпавай гутаркі, калі ён, пасмехваючыся і выскаляючы свае белыя зубы, расказваў, як і каму чысціў прыбіральні і што нядаўна пад вокны вываліў усё змесціва казацкаму сотніку, што, напіўшыся, згубіў вальтэр. Прыбіральню апаражнілі, загадзілі гарод, а вальтэра не знайшлі.

— А вы нешта ж мала... Менш, як той адзін сотнік. Не будзе чым і поле ўдобрыць,— гаварыў ён ужо з адстойніка, гэтай цэментнай ямы пад туалетам, залезшы туды ў гумавых за калені ботах, калі яны назаўтра вычарпалі адтуль добрую палавіну.— Хоць, як вас тут накормяць. Скуль яно будзе брацца?

— Што тут казаць, ходзім адной кроўю,— Імполь задыхаўся ад густога смуроду, прымаючы з Піліпавых рук поўнае вядро.

— А ты за якую правіннасць папаўся? Га?

— Ды лічы ні за што. Шыюць знашэнне з парцізанамі, а я іх у вочы ўсяго раз бачыў,— прызнаўся Імполь.

— Я пагавару. Тут у мяне заўсёды быў хто-небудзь свой... Маю і цяпер,— прычвякаў да берага і пахваліўся з ямы Піліп.

— Я ж з жонкаю.

— Абаім можа і зашмат,— пакруціў злінялаю кепкаю Піліп.

— Больш чэпяцца да яе... Я нібы збоку прыпёку.

— Тады яшчэ горш. Але закіну слоўца,— голас у Піліпа трохі ачах.

Учора, калі на вузкім турэмным дзядзінцы, выбрукаваным няроўнымі ружаватымі каменнямі і абгароджаным пабеленым высокім мурам, зверху якога ажурнымі кольцамі падымаўся калючы дрот, раз за разам з’явіліся два чорныя фургоны і ў іх пачалі заганяць змардованых голадам і катаваннямі, ледзьве жывых, ужо адрошаных ад усяго мужчын.

Піліп, стоячы каля воза з поўнаю бочкай, азірнуўся, ці не чуе хто болей, і здушана прашаптаў:

— Іх за кашары — на расстрэл.

Гэтую нечаканую, што абязвечвала кожнага, страшную навіну Імполь прынёс у камеру. I той-сёй панік, абязволеў, чакаючы немінучай бяды, а Імполь, чамусьці паверыўшы Піліпу, суцяшаў сябе таямніцай спадзявання, што яго з Хрысцяй бяда абміне і яны астануцца жыць.