Мужчыны схаваліся з вачэй, і скора там пачалі страляць — нізка, як пры самай зямлі.
З хаты выйшаў дзед, пастаяў на падворку, узіраючыся туды, дзе стралялі, і сказаў, што пойдзе ў вёску, паслухае, што робіцца на свеце.
I скора на балоце паказаліся тыя самыя мужчыны з чырвонымі стужкамі на грудзях. Двое з іх еялі, трымаючы пад пахі, таго, што надоечы зачапіўся калошаю за дрот: твар у яго быў белы і губы зрабіліся ліловыя. Ён пераступаў як не сваімі нагамі. Галава ў яго раптам звісла, шапка ляпнулася на траву падкладкаю ўверх, і ён пачаў аб’язджаць на калені. Двое ўзялі яго за рукі і, паклаўшы іх сабе на шыю, панеслі яго. Пінжак на ім падняўся ўгору, зморшчыўся на спіне ў горб, і на белай рубашцы на баку ў яго я ўбачыў чырвоную, велічынёю з шапку, пляму ад крыві.
Чацвёрты з іх, што нёс на кожным плячы па дзве вінтоўкі, падняў шапку і падбег да мяне:
— У вас каня няма? — ён паказаў галавою на дзедаву хату.
— Не, няма.
— А можа калёсы ёсць? Бачыш, чалавек памірае... Што рабіць, га? — ён кусаў ніжнюю губу, думаў.— А можа, падбяжыш у вёску, га, можа, скажаш, каб фурманку хто даў... Скажаш, каб мужчыны ішлі сюды. Скажаш, што ў асадніка на хутары палякаў шмат...
Я заняў карову і пагнаў дадому. Спускаючыся з груда, убачыў, што дарогаю з вёскі бяжыць маці. Я пазнаў яе яшчэ здалёк па выцвілай маліновай хустцы.
Перад вёскаю, каля першай хаты, стаялі, сабраўшыся, людзі: нехта, мусіць, вярнуўся з мястэчка, і ўсе, павыходзіўшы з дому, распытвалі, што робіцца там.
Убачыўшы мяне, маці спынілася каля шашы, чакала.
— А я ўся пералекацела,— загаварыла яна, калі я перагнаў цераз шашу карову.— Як сказалі, што ў Азярышчы страляюць, так у мяне ажні сэрца адарвалася. Ну, крый бог, думаю...— Яна пайшла поруч са мною, мякка ступаючы босымі нагамі па шарым сухім пяску.— А ты вот, бачыш, сам дагадаўся... Помні, сынок, калі дзе блізка страляюць, то ўцякай, каровы не глядзі... Каровы нарат не возьме, абы сам жывы быў.
— Там нейкага чалавека застрэлілі.
— Ах, ліха!
— Уланы, мусіць. Яны ехалі да асадніка, а за імі беглі нейкія людзі з мястэчка з чырвонымі стужкамі на грудзях. Там біліся. Стральба была. I гэтыя людзі вярнуліся назад і вялі пад рукі раненага. Казалі, што памірае ён. Прасілі, каб я наказаў у вёску, што трэба фурманка. I каб мужчыны ішлі туды, казалі.
— Куды ж ты, сынок, пойдзеш з голымі рукамі? Гэта ж табе не воўк, што настрашыў — і ён уцячэ.
Мужчыны з хлопцамі пабеглі ў Азярышча, калі мы з мацераю сказалі, што там ранілі чалавека і што туды клічуць на помач. А Лявося скоранька запрагла каня, стала на воз і, круцячы над галавою лейцы, пагнала каня, як гэта робяць мужчыны, калі недзе на балоце ляжыць сухое, як порах, у копах сена, а тут ужо грыміць і з поўдня ўстае, займаючы паўнеба, папяловая хмара, дыхае холадам вецер, гонячы пясок і круцячы ўгары салому — вось-вось пойдзе дождж.
Казалі, што быў там Лявосін сыновец — стрыечнага брата сын, што сядзеў у польскай турме за палітыку і цяпер вярнуўся дадому. Бегаў туды і мой бацька. Маці ўсё бедавала:
— Ці раскажаш яму — ён як малы. Падаткне дзе галаву...
Бацька вярнуўся пад вечар. На грудзях у яго была прышпілена чырвоная стужка. Маці плакала і сварылася.
— Куды ты сунешся? Яны руж’я пабралі, то начальнікамі будуць — яны граматныя. А ты, цёмны, як біў на шашы каменне, то і біцьмеш.
— Вот сціхні,— зазлаваў бацька, але адпусціўся і расказаў, што было ў Азярышчы.
Асаднікаў дом яны абкружылі, але даступіцца блізка не маглі: з гарышча пачалі страляць, там сабраліся паліцыянты з пастарунка і ўланы, што ўцякалі з граніцы. Яны ранілі яшчэ нейкага Новака з мястэчка... Але гэты будзе жыць... А Лявосін сыновец сплыў крывёю, сканаў дарогаю.
На другі дзень яшчэ раненька, яшчэ толькі ў хаце зашарэўся дзень, маці разбудзіла мяне:
— Уставай, вунь Саветы прыйшлі.
Я адкрыў вочы. На дварэ нешта моцна гуло, нібы там ламалася і з грукатам падала ў нейкую прорву зямля. У акне ўсё дрыжала і дзынкала слабка прыбітая цвічкамі шыба.
Што гэта?
— Чолгі ідуць. Што там робіцца на шашы, каб ты бачыў!
Апрануўшыся, я скоранька выбег на двор — з шашы чуваць быў моцны, аж угіналася зямля, перамяшаны з лязгатам, грукат. Выскокваючы з хат і на хаду апранаючыся, цераз чужыя падворкі беглі да шашы людзі. Я кінуўся туды. Там ужо стаяла ледзьве не ўся вёска. Мужчыны махалі шапкамі, а бабы, склаўшы на жываце рукі, моўчкі глядзелі, як ішлі, выставіўшы наперад гарматы, зялёныя, як прыхопленая марозам трава, танкі. На іх сядзелі закурэлыя ад пылу салдаты ў касках з зашпіленымі пад барадою папружкамі. Грукат ад танкаў закладваў вушы.
Читать дальше