— Мусіць, хочуць вады,— сказаў дзед, азіраючыся на мяне.— Скокні прынясі.
Па ваду трэба было схадзіць у крыніцу да бочкі, якую дзед укапаў на лагчынцы каля гарода.
Я пабег у хату і вынес пустое вядро. На падворак прыйшлі ўжо байцы. Я стаяў, чакаючы, што яны будуць гаварыць.
— Нех бэндзе похвалёны,— зняўшы пілотку, сказаў адзін з іх, высокі, з белаватымі вачыма.
— Здрастуйце,— сказаў дзед, пільна цікуючы на байцоў. На боты, на галіфэ ў іх наліплі жоўтыя лісткі ад мокрае слепаты.
На балоце выпала раса, і далёка за грэбляю, каля асаднікавае хаты, вісеў белаваты, як дым ад сырога алешніку, туман.
— Пан не ве, як пшэйсць до Ліды? — гаварыў усё той, з белаватымі вачыма, астатнія маўчалі. Шыя ў яго была чырвоная, чырвань налівалася і за вушамі.
— Ліда ў тым боку,— дзед падняў руку з папяросаю і паказаў туды, дзе праз рэдзенькую ў палосы хмару глядзела чырвонае, велічынёю з века ад дзежкі, сонца.
Я глянуў на яго, і ў вачах асталіся спярша залаціста-зялёныя, а потым сінія і цёмныя кропкі.
— Спасіба,— сказаў той самы баец з чырванню за вушамі. Астатнія трое маўчалі. Адзін расшпіліў зялёную палатняную сумку і даў мне грудку цукру.
Яны паправілі, падтрасаючы на плячах, вінтоўкі і памалу пайшлі дарогаю. Каля цёмна-сіняватага, што ўжо выпусціла колас, жыта звярнулі на сцежку.
— Гэта ж, пэўна, пераадзетыя нямцэ,— папярхнуўся дымам дзед.— Бо чаго ж на ноч гледзячы ідуць пад Ліду? Да сваіх, недзе...— Дзед папляваў на папяросу і атрос яе з пальцаў.— Недзе ўжо блізка хронт, раз яны ходзяць не баючыся.— Ён яшчэ паўзіраўся туды, дзе каля жыта стаялі, апраўляючыся, пераадзетыя немцы, і пайшоў у хату.
Я адлучыў ад дзедавай сваю карову і пагнаў яе на дарогу. Сонца ўжо закацілася, толькі неба на захадзе асталося ружовае — знак, што заўтра зноў будзе гэтакі сухі і ветраны, як сёння, дзень. Ціш ляжала над светам. I недзе трапятаўся ўгары жаваранак. Адзін на ўсё поле. Пахла зялёным сырым жытам. Вільгатнеў пясок на дарозе. Чмыхала карова. З губы ў яе цягнулася доўгая і тонкая, як павуціна, блішчастая сліна.
Высока на поўдні паяснеў месяц. Шашою ляскала, траслася фурманка. I недзе страляла і глухла машына. Выгнаўшы на груд, я ўбачыў, як шашою за нашу вёску на ўсход сонца ішлі і ішлі байцы...
Назаўтра ў полудзень, якраз тады, калі я прыгнаў з поля карову, да нас у хату забег маладжавы цыган. На баку ў яго вісела зялёная картовая сумка, рыхтык такая, якую я знайшоў каля шашы ў канаве,— у ёй быў процівагаз. Цыган расшпіліў картовую сумку і дастаў складзены ў некалькі столак кавалак зялёнага сукна.
— Можа паесці далі б? — сказаў ён і паклаў на стол кавалак сукна.
— Нашто ж гэта мне, чалавеча? — беручыся за вілы і адчыняючы ў печы засланку, сказала маці.— Я і так вам крупніку налью.— Яна падважыла і выцягнула на прыпек чыгунок з белаватым накіпам на боку.— Божа, што на свеце робіцца? А мы во толькі хату паставілі. I абжыцца не паспелі... Бачыце, і пліту яшчэ не дакончылі.
Цыган паглядзеў на складзеную вышэй калена пліту, на скрыню з падсохлаю і пабялелаю ў ёй глінаю.
— Не, вы гэтае сукно забярэце. Цяпер нічога не спажывеш, каб хоць самыя жывы асталіся,— маці наліла і, забяліўшы, паставіла на стол гліняную міску з крупнікам.
Цыган расшпіліў каўнер у рубашцы і падсунуўся да стала. Маці адкінула абрус, якім накрывала хлеб, і адкроіла вялікую, на ўвесь бохан, лусту.
— А ці ж далёка той фронт? — спытала яна, сеўшы на заслон і гледзячы, як цыган есць.
— Ды кажуць, што немец ужо каля Слоніма.
— А мой во пацягнуўся ў мястэчка. I чаго, каб хто спытаў. Газу там вартуе. Ці, як кажуць цяпер, карасіну. Каму яна трэба цяпер, тая варта?..
Цыган, маўчучы, высербаў крупнік. Выцер губы, паклаў недаедзены акраец хлеба сабе ў картовую сумку і ўстаў з-за стала.
— Не, і сукно забярэце. Гэта ж грэх, каб я за міску крупніку ды адрэз сукна брала.
— Нічога, нічога. Спатрэбіцца калі-небудзь,— цыган абедзвюма рукамі адзеў на галаву шапку і адчыніў дзверы.
Маці паднялася з заслона, узяла са стала складзены ў некалькі столак кавалак зялёнага, як выцвілага, сукна, разгарнула яго і памацала пальцамі.
— Так добрае сукно,— сказала і засмяялася давольная.
Але ў сенях нехта зноў шлупаўся, ніяк не могучы адчыніць клямку,— не ведаў, што спярша трэба стукнуць у дзверы каленам, як раблю я.
Кінуўшы на куфар адрэз, дзверы памагла адчыніць маці.
За парогам стаяў той самы маладжавы цыган.
— Немцы! — сказаў ён як не сваім голасам. Твар у яго быў белы.— Страляюць па вёсцы,— і зноў выскачыў на двор.
Читать дальше