Вячаслаў Адамчык - Дзікі голуб - апавяданні

Фурманка кіруе сюды, на сцежку, на дзедава поле.

Дзед бярэ ў мяне з рук пугу, пераварочвае таўсцейшым канцом пужальна і ідзе настрэчу фурманцы.

— Кудэю ж цябе ліха гоніць? Ці дарогі не бачыш? — крычыць дзед, трасучы пужальнам.— Заварочвай назад!

Але фурман, падняўшы недзе з воза, з-пад сваіх ног, доўгую стусіну з чырвоным кутасом, шлёгкае каню па гладкім крыжы, цмокае языком і, ухапіўшыся адною рукою за драбінкі, другою тузае лейцы.

Конь, фыркнуўшы, задзірае галаву, стрыжэ вушамі і, абарочваючы назад галаву, каб вачэй не засланяла грыва, ляціць з усіх чатырох ног — ляскацяць, трасуцца калёсы.

Дзед адступаецца з дарогі і круціцца, азіраючыся кругом сябе, каб знайсці які камень, але не знаходзіць і, хапіўшы жменю пяску, сыпле на фурманку, як сыплюць пясок, каб асадзіць пчаліны рой.

Мужчына з пераломаным брылём азіраецца і выскаляе чорныя дуплявыя зубы.

Спалохаўшыся гэтага ляскату, гухкае і адскокваецца ўбок карова і, не паднімаючы галавы, касавурыцца на фурманку адным вокам — з краю яго відаць бялок.

— Ну, махорка! — дзед трасе кулаком.— Ты ў мяне папомніш!

Потым абарочваецца і глядзіць зверху на мяне:

— Схадзі, Чэзік, прынясі лапату. Трэба перакапаць дарогу. Лапата недзе ў сенях, адчыніш дзверы і ўбачыш з прыходу ў кутку. Скокні, карову я папільную.

— Сёння ж нядзеля, ці можна капаць? — кажу я, рады, што падлавіў дзеда.

— Ніц! Бог жа бачыць, што яны маю зямлю топчуць. Чаго ж я так сабе капоў бы...

Я прыношу лапату. Дзед адводзіць ёю ўпоперак дарогі шнурок, потым другі, рысуе спярша даўгаватую з чатырма куткамі яму, ставіць лапату, націскае босаю нагою на загнутае крыло, каб глыбей увайшла лапата, і пачынае капаць. Потым ужо, выкапаўшы упоперак сцежкі неглыбокі, усяго па калена, равок, убівае ў зямлю лапату і, не выходзячы з яго, садзіцца на бераг, засыпаны вільготным жоўтым пяском, з якога добра лепяцца галкі, і дастае свой капшук, крэсіва — кавалак ужо збітага аб крэмень блішчастага з аднаго боку напільніка і баначку ад ваксы, дзе ён хавае трут — падпалены на лаве і прытушаны халодным жалязкам, каб не сатлеў саўсім, паркалёвы лапік.

Дзед выбірае з капшука ў тоненькую паперку, на якой добра граць на расчосцы, большыя калівы тытуню, круціць жоўтымі ад курыва пальцамі папяросу, а пацяруху і пыл выварочвае з капшука сабе на далонь.

— Ну, а цяпер чхнём, каб здаровыя былі,— кажа ён і падносіць гэты тытунёвы пыл да носа. Доўга нюхае, задраўшы голаў і заплюшчыўшы вочы. Адкапыльвае чырвоную ніжнюю губу, моршчыць нос, чакае, покуль, мусіць, там добра не засвярбіць. А потым чхае, махнуўшы галавою,— моцна, аж з нейкім крыкам:

— Ап-ч-ху-у-у!

На вочы яму набягаюць слёзы, а твар робіцца чырвоны ад натугі. Ён выцірае цэлаю жменяю рот, потым трэ кулаком мокрыя вочы і пачынае закурваць: бярэ з баначкі шчопці труту, кладзе на крэмень і б’е крэсівам — скачуць пякучыя і вострыя, як дзюбок у іголкі, іскры, чорны трут пачынае гарэць — на чорным лапічку большае, шырэе белая плямка. Дзед тыцкае туды папяросу і пачынае яе смактаць — на абедзвюх шчоках у яго ўпадаюць ямы.

Прыкурыўшы, ён кладзе ў кішэнь баначку з трутам, крэсіва, крэмень і зморшчаны мяккі скураны капшучок, які ён вырабіў сам, калі рэзаў у некага барана.

Пакладаць бараноў, каб не збегаліся за авечкамі і былі сытыя на зарэз увосень, дзеда клічуць усе ў вёсцы. Іншы раз ён нясе ўсё гэта дадому і, убачыўшы дзяцей, пастрашыць — падніме руку і патрасе ўгары:

— Дзе ж гэта мая расчоска? Можа і вам каму выразаць?

Дзеці спярша ціхенька адступаліся, а потым што было моцы ляцелі хто куды, толькі шасталі доўгія порткі і мільгалі жаўтаватыя ад травы босыя ногі.

— Не бойцеся, ён смяецца! — крычаў я, але гэты крык ужо не памагаў...

— Ну, табе, мусіць, дадому пара гнаць. Глянь, які ўжо кароткі цень,— кажа дзед, устаючы і выходзячы з ямкі.

Я кладу шапку на гладкай выбітай сцежцы, адыходжуся, каб макаўка галавы якраз даставала да шапкі, і роўненька, як па вузкай кладцы, ступаю, ставячы другую нагу перад вялікім пальцам,— мераю, колькі ступаў будзе цень.

— Уга,— кажа дзед, калі я наступаю на сваю шапку.— Чатэры з палавінаю. Бо я гляджу, што мы з табою забавіліся... А мне і на вакзал пара.

Вакзалам дзед называе чыгуначную станцыю, усё мястэчка. Там у яго, як ён казаў, ёсцека кабета. «Вазьму сабе на хутар кабету, і будзе ў цябе, Чэзік, баба».

Пра гэтую кабету ведаюць усе пастухі, а большыя, што закурваюць з капшука, паддобрыўшыся, пачынаюць распытваць у дзеда: