Вячаслаў Адамчык - Дзікі голуб - апавяданні

— А во — жвачка,— крычаў меншы, чапляючыся на сухі патрэсканы частакол.

— Няма, дзеткі, вішань, няма. Надоечы немцы абабралі, панеслі і з галлём,— старая абярнулася да маладзіцы.— Хватаюць усё, як перад канцом. А ўчора, божа, колькі іх тутака шашою ехала!

— Уцякаюць, цётка. Фронт блізка. Скора прыйдуць нашыя.

— Дай божа, каб скончылася ўсё... Гэтулькі людзей пагінула,— вочы ў старое заморгалі, наліваючыся слязьмі, і губы пачалі крывіцца.— Толькі мяне вот смерць не бярэ...

Старая адвярнулася і, выціраючыся рогам хусткі, сказала:

— Але чаго ж тут стаімо? Я шчаўя наварыла, можа, паснедалі б? Вы ж, напэўна, галодныя. Дый карову даіць пара, во гляньце — выменя налілося... Гэта ж малако перагарыць...

У хаце пахла чэрствым хлебам, даўняю духатою; роем звінелі мухі, біліся ў гарачыя шыбы. На прадпечным акне стаяла шкляная мухалоўка. На покуці за абразом сохла жменя зажатага жыта.

Той акрайчык, што мела з сабою, маладзіца раздзяліла дзецям яшчэ раніцою, як выходзілі з горада. Яны з’елі яго сухамя, хоць яна казала, што падоіць карову і з малаком будзе дужэй.

Хлеб, мусіць, ляжаў на стале, накрыты ручніком — на ручнік садзіліся мухі. У яе дома мухі пагінулі даўно. У горадзе быў голад: людзі яшчэ з вясны разбягаліся па вёсках, беручы з сабою ўсё лепшае з адзежы, каб выменяць на харчы. Яе ж ратавала карова — у тодаўцаў за літр малака можна было купіць хлеба ці канцэнтратаў. Але ўчора яны прыходзілі па карову, балазе тая была ў полі. Яна спалохалася, што карову ўсё роўна забяруць, і сёння раніцою ўцякла з гарадка. Яна змахлявала старой, што ідзе да сястры — саромелася сказаць, што жабруе.

— А муж дзе? — спытала старая, беручы з памялешніка вілачнік і падважваючы нешта ў печы.

— На вайне. Як забралі ў трыццаць дзевятым пад Беласток, дык нічога і не чуваць.

На прыпеку дзынкнула скаварада — запахла кіслым шчаўем.

— А мой яшчэ перад вайною памёр...— гаспадыня дастала з-пад прыпека гліняную міску і падзьмухала ў яе.— А на мяне паслаў бог кару...— Яна наліла ў міску шчаўя і паставіла яе на стол, адкінуўшы абрус: пад ім ляжаў акрайчык хлеба з картоплямі — у мякішы былі відаць жаўтаватыя крышаны.

— Садзецеся, чаго ж вы...— гаспадыня яшчэ вярнулася да прыпека і прынесла счарнелыя драўляныя лыжкі і нож-зломак без аднае тронкі.

Дзеці пачалі тузацца між сабою, перабіраючы лыжкі.

— I нікагутка ў вас болей няма? — маладзіца прысела на лаву з краю стала.

— Ёсцека сын меншы,— гаспадыня ўздыхнула, азіраючыся, дзе гэта ёй сесці.— Двое было... Старэйшы не вярнуўся з фінскае, а гэты, грэх і казаць, у паліцыянты пайшоў. Можа, і за яго бог карае. А вы ешча, ешча...— яна прымасцілася на край ложка, адкінула падушку і падняла ванзэлак — паркалёвую з чырвонымі кветачкамі хустку.— На смерць хаваю...

Дзеці сёрбалі шчаўе, разліваючы з лыжак на стол — ад міскі цягнулася наплюханая дарога.

— А чаго ж вы мала ясце? Я падалью...— гаспадыня паклала пад падушку ванзэлак і паднялася з ложка.

— Досіць, досіць! Я і так не ведаю, як дзякаваць вам.

— То хоць дзяцей кармеце. Карову я падаю сваю і вашу.— Яна нагнулася пад прыпек, мусіць, шукаючы там даёнку, але раптам спомніла, што тая сохла недзе на двары.— Шукаю, а яна на плоце,— старая ўзялася за клямку і ўжо сказала пра дзяцей: — Нябось цяжка іх гадаваць... А павырастаюць... Праўду кажуць: малыя дзеці — малы клопат. А мой... Чаго яго пагнала ў гэтую паліцыю? Цяпер усё з нейкім злыднем прыязджае. А той да нашае маладзіцы прыстае. Некаторага дня напіўся і мужыка хацеў застрэліць. Гэта во, каб спала з ім пры мужыку.— Яна моўчкі пастаяла каля дзвярэй, думаючы пра нешта, і ціхенька выйшла з хаты.

Маладзіца азірнулася ў акно: за жытам на грудку ўставала белаватая хмарка, яна ўсё расцягвалася, і раптам, бліснуўшы вокнамі, паказалася бязносая нямецкая машына. Пыл разбэрсанымі клубкамі каціўся назад — клубкі распаўзаліся, растаючы над жытам.

Маладзіца прыціснулася лобам да шкла.

Перад паваротам на хутар машына сцішыла ход і, як нешта жывое, страшнае, абнюхала сцежку і скіравала на яе.

Старая, засопшыся, з пустою даёнкаю вярнулася ў хату:

— Едуць сюды, няхай крые бог, немцы.

Дзеці кінуліся да акна. Каля брамы машына загула з перабоямі — у хаце задрыжалі сцены.

— Гэта ж не немцы, а бобікі,— сказаў большы, стоячы з каленьмі на лаве.

— Ціха ты! — штурханула яго маладзіца.

З машыны выскачыў сухарлявы, з кароценькімі натапыранымі валасамі паліцыянт — пілотка ў яго была засунута за рэмень — і адчыніў браму. Машына тузанулася і паехала на падворак, чмыхнула чорным дымам і стала ля калодзежа.